Stappenplan Streektaol

'n Hoop Nederlaandse streektaole he'n 't zunig. Da's groôte zund; mer daor hevve 't al over 'ehad – lees mien bericht van 9 februaorie en wat daoran veurof ging. Mer messchiejn he'je jeneige ok wel 's of'evraogd hoe of dat noe net in z'n waark gaot. Daor zuvve vandaog 's n'r kieken.

La've 't West-Veêluws weer 's as veurbeeld nemen; dat schrief ik en lees jie noe toch al. En ik v'rwacht dat 't mit de aandere streektaole krek allees gaot, dus je kun 't ziejn as een algemeên v'rhaol.

Je kun kieken n'r hoe de taol langzaom mer zeker achteruut'edrongen wördt: eerst raokt 't op de schôle vurt, dan op 't heêle daarp, en uuteindelijk ok op 't plattelaand – eerst scheien de jongere d'rmee uut, en dan nao vieftig jaor bin d'r zwat gien ouwere die 't nog kennen meer over. Da's de sôciaole kaant. An de taolkundige kaant zie je dat 't niet zwart of wit is, enkel of juust heel gien streektaol; 't gaot geleidelijk, of eigelijk mit stapjes. 'k Het 't dan over uut'esproken dialek; 'eschreven, zoas dit, kun je 't veul langer overend houwe, mer da's eer kunstmaotig. Noe – 't is netuurlijk v'rschil, de eên of de aander, hoe of 't net gaot, dus de volgorde kan sums net iets aanders uutpakken en 't loopt ok best iets deur mekaor, mer over 't geheel gaot de aftaokeling in de volgende stappen:

1.     Eige woorde raoken v'rgeten. Best kaans da-je dat in dit stukje al ziejn kun; en um ze op straot zo gauw bie de haand te hen, die echte Veêluwse woorde veur een kwak dinger, da's nog meuilijker veur degeêne die d'r niet van kiend af an mee v'rtrouwd bin.

2.     De zinsvolgörde wördt an'epast an 't Staandaordnederlaands. Hoeveul bin d'r nog die "jao, dat duuj mer" zège instee van "ja, doe dat maar"?

3.     De lange klinkers wörre in'ekört. "Daarp" wördt "darp", "laand" wördt "land".

4.     V'raanderde klaanke wörren an'epast an de staandaordtaolklank; onregelmaotige klaanke zoas in "puup" ('pijp') en "kirreltsje" ('korreltje'), dan veul veurkommende zoas "peerd" en "zeuke"; de ouwe klaank veur die amparte, taomelijk jonge Nederlaandse [ui] en [ij] 't lest: "huus" en "kiek" houwen 't lang uut.

5.     't Langste blieven de v'rkörtinge bestaon, beveurbeeld "an" en "kommen", mer ok uutdrukkings zoas "dat he'k" of "as 't zo is".

Eigelijks is dit mar een naor liesje van een streektaol die hoe langer hoe doôdzieker an 't wörren is. Mer je kun 't net zo goed achtersteveure lezen, as je weten wullen hoe veer of je al bin um je Veêluws weer te leren – waant je mot niet v'rgeten, as je greig zien dat je kiender d'r klasgenoôtjes veuruut kommen mit taol en zo d'r harses knap gebruken kun, da' je ze dan in 't Veêluws groôtbrenge motten zou, zodasse zo gauw ze op school komme al een tweede taol leren.

Noe dan:

1.     V'rkörtinge, die ken je al. Maak d'r gebruuk van.

2.     Veêluwse klaanke – gebruuk ze ok gerust op straot, op school, in de winkel, op je waark – je mag best groôts wezen op waar je vandaon kommen.

3.     De lange klanke maoken je uutspraok pas echt 'plat'; veural in de umgeving van Barreveld–Lunteren, veder n'r 't noorde v'rdwient dit trekje weer.

4.     Hier en daor mot je de volgörde van de woorde in een zin iets v'raandere; eigelijk ku'je dat 't beste leren deur veul mit echte dialeksprekers te praoten, die 't nog van binnenuut kennen.

5.     Intussen leer je dan ok die echte Veêluwse woorde en uutdrukkinge; in Evert en Betje staon d'r een hele kwak, mer je kun ok 's rondkieke op mijnwoordenboek.nl, beveurbeeld bie 't Lunters ('t leuke is dat je daor zelf ok dinger biezetten kun, alleên is 't naodeel dat een hoop die d'r woorden he'n toe'evoegd niet aarg op de juuste spelling 'elet he'n). Of je haol bie de boekwinkel 't Barnevelds woordenboek van Van der Giessen.

Veul schik d´rmee!