Schoonheid kan de wereld redden

“Alleen schoonheid kan de wereld redden”, zei eens de grote Russische schrijver Dostojevski. Er ligt veel waarheid in deze uitspraak; in deze bijdrage zal ik uitleggen waarom.

"Schoonheid" was het sleutelwoord, de samenvatting van de paradijselijke natuur in de tijd waarin de aarde nog ongerept en zuiver was. Schoonheid is er nog steeds te vinden in nog niet door mensenhanden misvormde natuur op aarde, in een zonsondergang boven zee, de zang van een Merel, in een kleurige paradijsvogel of een sierlijke Kluut, een passiebloem of de kleur van een goudsbloem, een oud boerderijtje in een lommerrijk landschap. Schoonheid en gevoel voor schoonheid veraangenamen het leven in het arme Mali. Schoonheid maakte vroeger de muziek tot medicijn en de beeldende kunst tot cultureel hoogtepunt. Schoonheid is het leidende beginsel in onder meer Russische, Bulgaarse, Balinese en Venezolaanse folkloredans, die de wereld verrijkt in stijlvolle pracht en een wervelende weelde van kleurrijke fleurigheid.

Een Colombiaanse folkloredansgroep werd opgericht om bewustwording van de rijke culturele geschiedenis van Colombia in te zetten tegen het geweld dat het Zuid-Amerikaanse land teistert, en streeft nog altijd, onverminderd naar dat schone doel.

Het oude Rome kende ten tijde van Nero een Arbiter Elegantiæ, een scheidsrechter inzake de goede smaak, in de persoon van opperceremoniemeester en adviseur Gaius Petronius, kunstkenner bij uitstek en schoonheidsliefhebber voor het leven. Toegegeven, deze functie was een uitvloeisel van de decadentie van die dagen, maar wel het beste uitvloeisel ervan. Henryk Sienkevicz beschrijft in Quo vadis?, de beroemdste historische roman aller tijden, hoe Petronius’ esthetisch gevoel maakte dat hij een afkeer had van bloedvergieten en wreedheid, ondanks zijn gebrek aan ethisch besef.

Schoonheid is schaars geworden in de bouw, de schilderkunst en de muziek, is de grote afwezige in de moderne dans, heeft het niet langer voor het zeggen in de mode van kleding en huisinrichting, wordt node gemist in de grote steden en in het bijzonder onder de straatarme bevolking der eindeloze sloppenwijken.

Ook ons land zou gebaat zijn bij een arbiter elegantiæ, een smaakmaker die kunst van nep, echte schoonheid van gemaaktheid vermag te onderscheiden en het esthetisch besef in de maatschappij weet te bevorderen – een Minister van Esthetica? Weliswaar zou het moeilijk zijn iemand te vinden wiens kennis van en gevoel voor kunst boven alle twijfel is verheven, die daarin zelf met kop en schouders boven de rest uitsteekt, in een samenleving waarin bijna ieder meent gevoel te hebben voor en een mening over wat mooi is. En het is waar dat het Romeinse kunstgevoel grotendeels steunde op de Griekse erfenis. Wel, evenzo is ons cultureel erfgoed goeddeels afkomstig uit de Gotiek, de Barok en de Romantiek – kortom, de periode van de Cultuur. Maar dat is waar een cultuur die het tijdperk van de Beschaving is binnengetreden het mee moet doen.

De apostel Petrus voert in het Nieuwe Testament een pleidooi voor innerlijke schoonheid. Volkomen terecht. Als één vorm van schoonheid in staat zal zijn de wereld te redden is het de innerlijke. Toch, bij gebrek aan – of liever: als uitdrukking van inwendige luister is uiterlijke schoonheid en gevoel voor wat goed en mooi is van onschatbare waarde.

De ondergang van het Avondland (slot): Chinezen, Arabieren of Nieuwe Wereldorde?

De kogel is door de kerk en de SGP gaat overstag. De in de jaren zestig ingezette afbraak van de moraal is bijna voltooid. Nog slechts enkele waarden scheiden ons van onze ondergang.

En nu? Het slot van een reeks over een zo zwaarwichtig thema als dat van de laatste weken zou een grootse climax moeten zijn, een grande finale; maar dat wordt het niet. De toekomst is per definitie een onderwerp waarover we geen volledige kennis kunnen hebben en dus lijken definitieve conclusies hier niet op hun plaats. Ik zal mij daarom beperken tot het trekken van enkele lijnen, en laat het trekken van de conclusie(s) aan u over.

Vijfendertig jaar geleden was de angst bijna tastbaar aanwezig dat de Russen Europa zouden veroveren en zo een einde maken aan onze westerse beschaving. Tegenwoordig lijken de Chinezen meer kans te maken. Immers, China is bezig aan een angstwekkende economische opmars en breidt zijn invloed hoe langer hoe verder uit, tot in de verste uithoeken van de aardbol. Het lijkt een kwestie van tijd tot China zich niet langer tevreden zal stellen met economische groei en invloed.

Intussen klinken er echter ook steeds duidelijker signalen vanuit de Arabische wereld, waarschuwingen die wij niet in de wind moeten slaan. Volgens sommige waarnemers zal het Arabië zijn dat onze ondergang zal inluiden en de islam die de laatste overblijfselen van onze joods-christelijke cultuur zal wegvagen.

Vrijmetselarij is een onderwerp dat ik in de twee jaren die Schaduw van de werkelijkheid omspant nauwelijks heb bestudeerd, en waarover Kees dus ook niets heeft geschreven, hoewel het uitstekend past binnen het kader van het boek. De vrijmetselarij is een wereldwijd genootschap dat al enige eeuwen oud is en vele leden telt. Om lid te worden moet je een inwijding ondergaan; vervolgens begin je in de onderste graad, waarna je kun opklimmen tot hogere graden.

Uit de hoogste graden van de vrijmetselarij, maar wellicht ook uit andere genootschappen, zou een groep genaamd Illuminati voortkomen. Er is een wereldwijd verspreide theorie (critici noemen het een complottheorie) die stelt dat de Illuminati een Nieuwe Wereldorde voorbereiden. Hun symbolen, veelal afkomstig uit de vrijmetselarij, zouden overal opduiken; een bekend voorbeeld is het "oog van Horus" op het Amerikaanse dollarbiljet en grootzegel. Vrijwel alle belangrijke Amerikaanse journalisten schijnen er banden mee te hebben, maar ook de directie van invloedrijke bedrijven als Google zouden Illuminati tellen of er zelfs uit bestaan; voorts zouden de Illuminati banden hebben met de Arabische wereld, onder andere met Al Qaida. Uiteindelijk zou met behulp van techniek een Nieuwe Wereldorde werkelijkheid worden, waarin een absoluut gezag volledige beheersing heeft over het doen en laten van haar onderdanen, de wereldburgers.

Uiteraard zijn 'objectieve' bronnen als Wikipedia ronduit sceptisch over deze theorie, maar hoeveel zicht hebben die op de werkelijkheid? De moeilijkheid is dat de beweringen moeilijk te bewijzen zijn. Intussen zijn de ontwikkelingen op het gebied van informatietechnologie zorgwekkend. Welke bijbellezer heeft de laatste jaren geen verband gelegd of horen leggen tussen het "teken van het beest" uit de Openbaring en microchips?

In zijn tweede bekende brief aan de gemeente van Thessalonica waarschuwt de apostel Sja'oel (Paulus) voor een antichrist, de tegenstander van God die de wereldheerschappij naar zich toe zal trekken en het geloof te vuur en te zwaard zal bestrijden. Dezelfde figuur komen we tegen in de eerste rondzendbrief van de apostel Jochanan en in diens Openbaring. Reden genoeg om verband te leggen met de door Spengler voorspelde dictatuur die een einde zal maken aan de Avondlandse beschaving en als we de Bijbel goed begrijpen tevens aan de voorlaatste periode van de wereldgeschiedenis.

De ondergang van het Avondland (2): Het einde van de democratie

Volgens de vorige week besproken Oswald Spengler eindigt de tijd van de democratie rond de millenniumwisseling. Nu, wat dat betreft hebben we uitstel van executie gekregen. Maar betekent uitstel ook afstel? Hoogstwaarschijnlijk niet.

Om een goed werkende democratie mogelijk te maken moet voldaan zijn aan een aantal voorwaarden. De twee voornaamste zijn de volgende. Ten eerste moet er een basale samenhang zijn in een samenleving. Ten tweede moet de samenleving een zekere gezamenlijke moraal bezitten. Godsdienst kan een goede leverancier zijn van een de(r)gelijke moraal; "godsdienst heeft een temperende werking", aldus professor Andreas Kinneging, want godsdienst maakt je gericht op het belang van de gemeenschap. Een derde randvoorwaarde die Hans Frinsel noemt in het tijdschrift De Oogst is godsdienstvrijheid.

Wie zijn ogen openzet ziet hoe deze drie fundamentele voorwaarden langzaam maar zeker worden uitgehold en ondergraven in een decadente samenleving die trekken vertoont van de nadagen van het Romeinse Rijk, de laatste fase van de Antieke cultuur. Verregaande individualisering maakt van de maatschappij (een maetscap was een vriendengroep) een vormeloze massa, een kenmerk van Spenglers "wereldstadfase". De gezamenlijke moraal is ver te zoeken, steeds verder eigenlijk. En ook  de godsdienstvrijheid raakt steeds meer in het gedrang – lees de kranten. Een gevaar voor alle democratie is een "tirannie van de meerderheid". West-Europa wordt bedreigd door een dictatuur van de seculiere meerderheid.

Democratie heeft belangrijke nadelen. Ik zou nog kunnen noemen het gevaar dat een democratische regering belangrijke, maar impopulaire maatregen kan mijden om niet straks door de kiezer gestraft te worden. Maar alles bij elkaar is democratie misschien nog wel de beste van de 'kwaden'; met de woorden van Winston Churchill: "Democracy is the worst form of government except for all those others that have been tried." Dus we hebben weinig reden om het einde van de democratie met verlangen tegemoet te zien.

En als de democratie eindigt, wat krijgen we dan? Volgens Spengler weer een soort despotisme, dictatuur, voor een eeuw of twee.

Dat lijkt misschien erg vergezocht; wie ziet dat in onze tijd gebeuren? Maar er is nóg een ontwikkeling, die misschien wel het einde inluidt van de cultuurcycli waaruit de wereldgeschiedenis tot nu toe heeft bestaan, en wellicht het begin van het einde van de hele wereldgeschiedenis, en dat is de globalisering die werkelijkheid wordt dankzij de moderne massacommunicatiemiddelen. Bovendien zijn er volgens velen wel degelijk tekenen die erop wijzen dat een dictatoriale wereldheerschappij voor de deur staat, een gebeuren dat de Bijbel reeds schijnt te voospellen – een voorspelling die de jongeren onder ons wellicht nog zullen zien uitkomen. Het "land van de ondergaande zon" zal zijn naam waarmaken.

Je sluit de ogen voor de tekens aan de wand.

Je dooft de pot en wil het ook niet weten, want…

Avondland

De ondergang van het Avondland (1): Van Cultuur naar Beschaving

De Duitse wijsgeer Oswald Spengler lanceerde in 1918 een geruchtmakend boek met de veelzeggende titel Der Untergang des Abendlandes. Hierin verklaart hij zijn opvatting dat de geschiedenis bestaat uit een reeks gelijkvormige cultuurcycli. De Babylonische, de Egyptische, de Chinese, de Indische, de Indiaans-Mexicaanse, de Grieks-Romeinse, de ‘Arabische’ en de Avondlandse beschaving kennen een evenwijdig verloop van opkomst, bloei en ondergang.

In feite was het verloop van onze geschiedenis in grote lijnen te voorspellen, en voor wat betreft de komende pakweg drie eeuwen die ons nog restten doet Spengler dat ook. Ons, dat is de westerse beschaving, met als basis Noordwest-Europa (boven de lijn Wisla – Guadalquivir), uitgewaaierd naar Noord-Amerika en verschillende plaatsen in andere werelddelen. Bijna alle grote ontwikkelingen in onze geschiedenis kennen hun tegenhanger in de meeste andere grote culturen. Zo is de ontwikkeling van de vier standen duidelijk aan te wijzen in o.a. de Egyptische, de Antieke en de Chinese cultuur: naast de boeren eerst adel en geestelijkheid, vervolgens ontstaat er de burgerij, en ten slotte de "massa". Ook de ontwikkelingen op godsdienstig gebied hebben hun parallel in bijvoorbeeld de Egyptische, de Antieke en de Arabische cultuur: katholicisme, hervorming, rationalisatie en ten slotte atheïsme; en op kunstgebied een soortgelijke ontwikkeling van eenvoudig naar uiterst verfijnd en ten slotte weer een degradatie tot een vrijwel kunstloze beschaving.

Dat laatste is een heel duidelijk kenmerk van de tweedeling die Spengler ziet in alle beschavingen: de eerste periode is de cultuur, met een bloeiende kunst en godsdienst, de tweede is de beschaving, een door de rede gestempelde samenleving. En heeft hij geen gelijk voor wat betreft het Avondland? Er is geen grootse bouw-, schilder-, beeldhouw- of muzikale kunst meer. Wat er nog rest is fragmentarisch.

Overigens gebruikt Spengler voor "beschaving" het woord "Zivilisation", dat letterlijk "verburgerlijking" betekent. Dit is ook een kenmerk van de laatste fasen van een beschaving: trek van het platteland naar de stad en ontwikkeling van een massa zonder onderlinge samenhang.

Wij bevinden ons aan het begin van de eenentwintigste eeuw in de aftakelingsfase van onze beschaving. En nu? Als dit ons lot is, moeten we dan Spenglers voorstel volgen en niet meer investeren in romantische zaken, maar ons richten op de rationele taken en kansen die horen bij onze cultuurfase: wetenschap en techniek? Neen, driewerf neen! Meer dan ooit heeft de samenleving behoefte aan 'zachte' waarden als tegenwicht tegen het doorgeschoten rationalisme; laten wij, of althans de kunstzinnigen onder ons, met de beperkte mogelijkheden die ons nog zijn overgebleven, inzetten op kunst, geloof, hoop, liefde, medemenselijkheid. Het nalaten daarvan zou de samenleving onleefbaar maken en onze ondergang verhaasten.

Wenn uns gar nichts mehr zusammenhält
verlöscht vielleicht das letzte Licht der Welt

Het begin van het einde was volgens Spengler de Verlichting; de Romantiek de laatste fase van de Cultuur, waarna onverbiddelijk de Beschaving zich ontplooit, met democratie, socialisme, imperialisme en een hoge vlucht van de techniek, uitlopend in een terugkeer naar het oude despotisme, waarna ten slotte de beschaving uiteenvalt.

Is dat ons lot? We zullen zien.

Hoe lang houdt het modernisme het nog uit?

In Schaduw van de werkelijkheid komt een aanhaling van Godfried Bomans voor, die in 1977 het volgende opmerkt:

De slinger is door het dieptepunt van het materialisme heengeslagen en de verschijnselen om ons heen worden met de dag geheimzinniger. We weten niet eens meer wat materie is. (…) En zoals de microcosmos zich steeds meer vernevelt, zo versluiert ook het heelal zich boven onze hoofden. Naarmate de wetenschap verder dringt, wordt de wereld steeds raadselachtiger. Wie de onderzoekingen van Whitehead, Hoyle, Russell en Eddington volgt, waant zich in een nieuwe mystiek. De toon van deze geleerden wordt ook steeds behoedzamer, alsof zij een tempel binnengaan. Er komt een huiver over de wereld. Wat uit deze rilling geboren wordt, valt niet te zeggen.

Niet alleen in de wereld van de natuurwetenschap is deze verandering merkbaar. Met de wijsbegeerte zijn we beland in het postmodernisme, waarin niets meer zeker is, en de betrouwbaarheid van de rede en ons waarnemingsvermogen al helemaal niet. Meditatietechnieken, oosterse godsdiensten, spiritisme en wat dies meer zij, worden ontdekt door een groeiende groep mensen. Goed, dat gaat om de mensen met een hoog EQ of SQ, maar het komt steeds dichter bij de minder gevoelige standaardmensen.

De geschiedenis herhaalt zich. Op de Verlichting volgt de Romantiek, op het modernisme volgt het postmodernisme. Het is dat soort noodzakelijke golfbeweging dat Bomans vergeleek met een slinger(uurwerk). In reactie op een eenzijdige werkelijkheidsbeschouwing volgt een andere eenzijdigheid. Om de scheefhangende boot in evenwicht te brengen lopen enkele vernieuwers van bakboord naar stuurboord, maar geleidelijk wordt hun voorbeeld door steeds meer mensen gevolgd, tot uiteindelijk de hele groep aan stuurboord staat en de boot weer even scheef hangt als voorheen, wat na verloop van tijd een beweging richting bakboord tot gevolg heeft. En de signalen dat onze tijd het verstand over- en het gevoel onderwaardeert worden steeds duidelijker en de roep om een einde aan de alleenheerschappij van het materialisme – de leer die stelt dat alles, ook geestelijke aspecten van het leven, bestaat uit materie, levenloze stof en dat zodoende de hele werkelijkheid verklaard kan worden in natuurwetenschappelijke termen – klinkt hoe langer hoe luider. Het begin van de verandering tekent zich al af.

Maar… het vreemde is dat dit proces al zo'n veertig jaar geleden begonnen is en nog steeds niet doorzet.

Als mijn door observatie en logisch nadenken gevormde intuïtie me niet bedriegt, ligt de oorzaak hiervan in een kracht die de geschiedenis in tegengestelde richting stuwt, een proces van eeuwen dat uiteindelijk de ondergang van de westerse cultuur zal bewerkstelligen.

Een belangwekkend onderwerp voor de volgende keer.

Streektaol

,,Moi.”

,,Heui.”

,,Goeie morge.”

,,Moarn.”

,,Morrègè, luikes.”

,,Hé, is dat bie joe ook zo, dat ‘t jonkgoud al moar minder plat proat?”

,,Aarger nog: bie ons praote de ouwere de streektaol al lang nie allemaol meer, um mer te zwiege van de jongeluu. Hooguut een mengseltsje. Zund eigelijks.”

,,Jah. Bie oans in Zeêland gae ’t nog wè, mè ok ier wor ’t minder. En oe stae ’t in Friesland?”

,,It Frysk is gjin dialekt, mar in taal. Dat is logysk, want it wie al de taal fan de âlde Friezen, yn ‘e tiid fan ‘e âlde Germanen. Folle letter kamen de Franken en de Saksen yn it lân en fan harren stamme de Nederlânske dialekten eins ôf.”

,,Wilste noe eigelijk zaage dat ’t Limburgs doarum ging zelfschtandige taal is?”

,,Ja, krekt, it is neat mear as ien fan de Frankyske dialekten. En yn in part fan Limburch wurdt sels in Saksysk dialekt praat.”

,,Dat gilt och vur Friesland.”

,,Da klopt, dus da zei êlemaele niks. Mè laete me gin eibel daerover maeke, wan me wete da de Friezen koppig bin, dus gunne me Bouke z’n taal en oans ieder z’n dialect. Twi talen lieke me genoeg voe een land as Nederland.”

,,Houveul dialecten binnen der wel nait?”

,,Veul.”

,,Mar jonges, is ‘t jullie ook opgevalle datter de leste tied evezogoed hoe langer hoe meer andacht liekt te komme veur streektaole?”

,,Dat è me an de Tukkers te danken mie uldere rampestampmeziek…”

,,Mèr och televisie-luuj, journaliste en zoe zunt doavör geïnteresseert.”

,,Zekerwoar. Want al dij losgesloagen nijmoodse mensen goan weer zuiken noar heur worrels, en zo kommen ze weer oet bie heur geboortegrond, mit zien biezundere omgeven, streekprodukten, cultuur en toal.”

,,Loat ver hoape dat dat hilpt um de schtrieëktale vör ’t oetschtèrve te beschèrme.”

,,We hoeven ‘t niet te laote bie hope, waant we kunnen um te beginne onze kiender tweetaolig groôtbrenge, zodasse d’r eige taol grondig kenne veurdasse op school komme.”

,,En ineêns voorlôpe op are guus die a nie wete wat a een dulve ís, een puut of een roenkel, of wat a "onstrant" betêkent of  "snokke".”

,,Of "fokseln", "wiereg" of "gramieteg", en al net zo min wat bèrgoud is, of de schuddelbaank of een til.”

,,En ze hên vast nog nooit geheurd van "lobbe", "boesterig" of "smirke" en ze snappe niet waor of je ‘t over het as je zeit dat ze d’r kleer krang an hên. En wie mot de kiender lere wat krupers bin, wat een wirve is, of haozebrôôd, of de akkerman?”

,,En went ver ze gee Limburgs mie liere da weete ze neet ins mie wat unne telder is, of de wichter, of wat ver noe eigelek dunt went ver an ’t vlemme zunt of an ’t kalle.”

,,En wa fan bûten Fryslân wit wat "rinne" betsjut, of "boppe"? Likemin as dat se witte wat in kaai is of in tût, in stikelbaarch of in hynsteblom.”

,,En Petronella, jie bin schooljuffrouw. Besteej jie d’r in de klas andacht an?”

,,Jah, zovee meugelijk. Eigelijk motte aolle lessen in ’t Nederlands ‘egeve worre, mè di trok ‘k me van eigens niks van an. Alleêne de taallessen doe ‘k in ’t Nederlands.”

,,As it dy slagget...”

,,Beljaet, ’t Zeêuwse accent raek ‘k noait kwiet. En dat wil ik ok nie. En zei noe zelf: wat is t’r moaier as ’t Zeêuws?”

,,’t Limburgs.”

,,Frysk fansels.”

,,Hai, der gaait niks boven Grunnen en ‘t Grunnegers.”

,, En jie, Evert? Mô jie nie voe ’t Veluws opkomme?”

,,Hettat nut? Meschiejn vien’k Zeeuws ok wel de mooiste taol. Maar in al geval is Veêluws – of Valleis, of westelik Nedersaksies, net zo je ’t hete wul, de streek waor Saksies, Fries en Frankies bie makaor komme – nog stukke mooier as Staandaordnederlaans.”

,,Om moar te swiegen van 't Engels.”

,,Juust. Mit joe kan ‘k praote.”

Christenvervolging?

Een Wikipedia-artikel over christenvervolging is wel erg misplaatst. Wikipedia is objectief, en christenvervolging is subjectief, ja een waanbeeld, zelfbeklag. Geloof je nou echt dat er plaatsen op de wereld zijn waar je gemarteld of vermoord wordt omdat je christen bent? Allicht niet. Christen zijn is geen misdaad, al is het misschien niet slim, maar dat terzijde.

Kijk naar ons verdraagzame Nederland, want Nederland = tolerant. Iedereen, dus ook christenen, is vrij om naar eer en geweten zijn of haar beroep uit te oefenen, of gewoon z'n ding te doen. Of je nu arts bent, of ambtenaar, of bouwvakker, als je uit geloofsovertuiging iets wel of juist niet wilt doen oogst je alleen maar waardering.

En zo is het in de rest van de wereld ook. Als iemand zich bekeert tot het christendom wordt dat gewaardeerd, of op zijn minst gerespecteerd. Een islamitische gemeenschap ziet een christen als een waardevolle aanvulling, en boeddhisten en hindoes evenzo op hun geloof en een communistische maatschappij ziet hen als een fraaie opfleuring, de krenten in de pap, zeg maar. Nergens verlies je door christen te worden status of maatschappelijke positie, laat staan dat er gevangenisstraf of zelfs de doodstraf op staat.

En zo is het altijd geweest. Christenen zijn als burgers altijd zeer gewaardeerd. Het spreekt vanzelf dat het christendom ten tijde van het Romeinse Rijk niet zo hard groeide door onderdrukking, maar juist door toejuiching en aanmoediging.

Als ik het goed zie komt het hele idee van christenvervolging voort uit een bijbeltekst, een uitspraak van Jezus, die iets gezegd zou hebben in de trant van "zij zullen u vervolgen". Elke bijbelprofetie moet natuurlijk vervuld worden, en om de vervulling van deze profetie te realiseren is het hele complex van mythen over christenvervolging in verleden en heden uitgedacht, compleet met ranglijsten, 'ooggetuigenverslagen' en dergelijke van christelijke organisaties. Volslagen waanzin.

Volg de spelregels

Ik hoor soms zeggen dat christenen niet evangeliserend genoeg zijn. Wat nou, denkt u misschien, nog veels te veel naar mijn zin. Maar dat negeer ik even brutaalweg en vraag me dan hardop af wat de oorzaak van eerstgenoemde uitspraak kan zijn. Is het geloof voor veel christenen gewoon niet belangrijk genoeg om er met anderen over te praten, of zijn ze bang voor een afwijzende reactie, of hebben sommigen misschien al genoeg van dergelijke afwijzende reacties gekregen om nog illusies te koesteren dat het enige zin heeft om ongelovigen van de meerwaarde van het geloof te overtuigen?

Dat laatste valt ook niet mee, moet ik zeggen. Er zijn heus wel christenen, heel wat zelfs, die door het geloof werkelijk gelukkig geworden zijn, voor wie het echt toegevoegde waarde heeft, maar ook de tegenvoorbeelden zijn er, en je kun ook van willekeurig welke andere liefhebberij gelukkig worden, zij het op een ander niveau.

Het grootste verschil zit hem echter in het hiernamaals – en daarover zijn zelden of nooit getuigenverklaringen te horen. Wel hebben christenen uit betrouwbare bron redelijk wat gegevens daarover kunnen vernemen, alsmede de spelregels die gelden in de kosmische wedstrijd waarin mij met z'n allen verwikkeld zijn.

Is er een hemel en een hel? Ik ben overtuigd van wel. Niet erg modieus, hè? Des te groter is de kans dat ik gelijk heb. Of nou ja… het gaat niet om mijn gelijk, maar om dat van een groot deel van de wereldbevolking. En ook dat is op zich niet van belang. Het is overigens een teken aan de wand dat steeds meer christenen vraagtekens zetten bij het bestaan van de hel. Maar het probleem is dat zij niet meer begrijpen waar het om gaat. Het gaat om rechtvaardigheid.

Hier in het Nederland van de eenentwintigste eeuw hebben we makkelijk praten, maar leg je oor eens te luisteren in Zimbabwe, Iran, Noord-Korea, het Spanje van de zeventiende, het Nederland van de achttiende of het Duitsland van de twintigste eeuw, om maar een paar willekeurige voorbeelden te noemen. Grote kans dat je dan overtuigd raak van het belang van een laatste oordeel, waar dingen rechtgezet worden waarop kleine mensen geen invloed kunnen uitoefenen.

Het kan best wezen dat de Opperrechter dan iets andere maatstaven aanlegt dan wij zouden doen, maar vermoedelijk heeft Degene die kien genoeg was om de onmetelijke kosmos uit te denken tot op het niveau van atomen en wie weet hoeveel dieper nog, ook wel nagedacht over de maatstaven voor rechtvaardigheid. Een deel, misschien een samenvatting daarvan, is ooit vastgelegd in de onontkoombare Bijbel. Misschien ben je nog niet helemaal overtuigd,

maar als dit alles wél bestaat

is het voor jou nog niet te laat.

(Dat geldt ook voor jou, Jan.)

Het gaat er alleen om de wedstrijd te spelen volgens de regels van het spel. En verkijk je niet op het kleine zichtbare stukje van de werkelijkheid,

want de hemel is niet hier;

drink dat niet weg met wijn en bier…

Vrouw sonder haor

Mien grôôtvaoder had de stal nog vol staon mit echte koên. Prachtige beeste: zwartbont, rôôdbont, zwarte ruggelings, rooie ruggelings en een enkel keer nog wat aanderst. Bie wienterdag stinge ze op stal, bie zoemerdag liepe ze in 't laand. In de maarge en tegen de aovend wiere ze dan in 't melkhok emolke – mit de haand, vanzelf, dat was 't waore melke: je had echt 't geveul mit 't vee en je mos je best doen um de melk, waorof je 't as boer van hên mos, d'ruut te kriege.

Dan mot je vandaog 's kieke. De koên lopen 't hêêle jaor deur op stal en ze wörren emolke deur een robot. Da's toch zukke naomaok. Ze stappe in de robotruumte, 't hekje gaot achter ze dicht, de masjien doet 't waark, de koei kriegt een krek of'emete bietje brok te vrete en as de melk d'ruut is gaot 't veurste hekje weer ope, de koei stapt eruut en de masjien gaat z'n eige weer reemaoke veur de volgende koei. Bar makkelijk veur de boer, mer zo heel iezig nep. De koên bin zelf een melkrobot ewörre.

Dat ku'je al ziejn an de koên. Instee van vier, vijf kleurslaoge is de hêêle koppel zwartbont, instee van twientig koên lope d'r noe zeuventig, tachentig of nog meer en 't aargste is dat d'r hores v'rdwene bin. Een koei heurt hores op z'n kop te hên; dat het 'ie van neture en heel zeker niet veur niks.

't Schient dat de hores een hoop v'rschillende taoke hên, beveurbeeld bie de v'rtering van 't gres dat de koei vreet en um z'n richting te bepale in de vrieë netuur. Mer 't belangriekste is wel dat hores bie runder een v'rdedigingsmiddel bin en dan begriep 'ie dat ze daor zelfv'rtrouwen uut kriege. En da's noe juust wat een moderne boer nie aalsteveul hên wul bie z'n vee. Waant een koei mit 'n eige aord, da's nie haandig in 'n loopstal: ze gaon vechte mit mekaor en as je pech het ok nog mit joe.

En durrum onthoorne de boere vandaog de dag de kalver. Da's niks aarg leuk veur die beesjes. Onv'rdoofd onthoorne is niks aanderst as dierebeûle. De meeste kere gebeurt 't tegenwoordig wel v'rdoofd, mer dan nóg, as de v'rdoving uut'ewaarkt is, dan hen de kalver d'r best een heel bietje last van.

Goed, da's hooguut een paor daoge, mer d'r heêle veedere leve hen ze d'r last van dasse v'rminkt bin – of eigelieks hen ze daor heel gien last van, waant 't bin kerakterlôôze botmulen ewörre, slome stomme beeste die niks aanderst wete as vrete, slaope en de melkrobot deur lope. Ze ziejn d'r ok nie uut, die lilleke domkoppe. Een koei sonder hores is as een vrouw sonder haor.

Trug nur de tied van mien grôôtvaoder, mit haandmelke en een klein bietje vee, kunne ve nie meer, al zou 't heel nie v'rkeerd weze. Mer toch zou de laandbouw in ons laand z'neige motte bezinne op de goeie dinge die v'rlore bin en mit een bietje goeie wil wél weer trug'ehaold wörre kun. En daor heuren ok echte koên bie. 'n Bietje boer kan 't veur mekaor kriege – daor bin ok in Nederlaand nog genog veurbeelde van. 't Kost wat, mer dan he' j' ok wat: een mooier plaotje op de melkpakke en beeste mit kerakter in 't laand.

Negers, zigeuners en Hottentotten

Dit is nu zo'n opmerking in Schaduw van de werkelijkheid die vraagt om nadere uitwerking: dat het verbieden van negerzoenen is bedacht door een rasechte rassist.

Voor mij, groot bewonderaar van indianen, is de naam "indiaan" een erenaam; een naam die de hedendaagse indianen in Noord-Amerika eigenlijk niet meer verdienen, maar die door hun roemrijke voorouders zozeer is geheiligd dat hij in eerste instantie slechts gunstige associaties oproept. Voor anderen heeft het woord "indiaan" echter een negatieve klank en ik kan mij niet aan de indruk onttrekken dat die wordt veroorzaakt door een afkeer van hetzij de hedendaagse, hetzij de vroegere, hetzij alle indianen. Wie een betere verklaring weet mag reageren.

Hetzelfde geldt voor negers. Voor een rassist die een neger als minderwaardig beschouwt ten opzichte van hemzelf – vrijwel ongetwijfeld een blanke – of iemand die teveel in de nabijheid van dit blanke gespuis verkeert zal het woord "neger" een ongunstige klank hebben. Het zij genoeg er hier aan te herinneren dat het scheldwoord voor neger "nikker" luidt, of "zwarte" –ziehier een spiegel om uzelf nader te beschouwen. En wees eerlijk: een 'bleekgezicht' mist iets.

Om de één of andere reden zijn zigeuners de eeuwen door in het verdomdenhoekje gezet en zodoende verschuilen ze zich tegenwoordig onder de naam "Roma" – maar is dat nodig? De Sinti zullen hier minder blij mee zijn. En zelfs al zou het woord "zigeuner" een ongunstige herkomst hebben, dan nog hangt de bijklank af van je eigen instelling.

Met Hottentotten is het geval nog duidelijker. Hun naam danken ze aan hun karakteristieke taal en is een soort klanknabootsing daarvan, wellicht grappig bedoeld. Vervolgens zijn ze gediscrimineerd als een minderwaardig ras en nu wordt hun naam verbonden aan dat verleden en als pejoratief beschouwd – een lesje logica zou op z'n plaats zijn.

De Bosjesmannen zijn er al niet veel beter aan toe. Goed, misschien is die naam oorspronkelijk wat denigrerend bedoeld, maar waarom zouden wij, verlichte westerlingen, nog steeds neerkijken op deze oudste bewoners van zuidelijk Afrika en dus hun naam als neerbuigend ervaren? Onder ons bevinden zich ook mensen die liefst in bosachtig gebied wonen, of aan zee, of in de stad – de één is niet minder dan de ander. Vraag het anders aan henzelf; grote kans dat ze liever Bosjesman genoemd willen worden dan San = buitenstaander.

Een mens zou moedeloos worden van dit kansloze gebedissel van zelf-ontkende rassisten en terecht behoefte krijgen aan troost in de zoen van een negerin; of anders een negerzoen, maar waar kun je die nog krijgen?

Asociale media

Sinds Haren en Tim Ribberink weet heel Nederland hoe schadelijk de zogenaamde sociale media zijn. Niet meer nodig dus om daar nog woorden aan vuil te maken – zou je denken? Was 't maar waar. Is het gebruik van Facebook, LinkedIn, twitter, msn en wat dies meer zij met de helft afgenomen? Zo lang dat nog niet het geval is blijft een waarschuwing (een vermanend vingertje, als je wil) op z'n plek.

Hoe verstandig is het om als jongere net als de massa achter technische hoogstandjes en hebbedingetjes aan te lopen? Behalve de gevaren van kuddegedrag (zie mijn bericht van 12-11-12) zijn er nog andere, ernstiger nadelen te noemen.

Sociale media  functioneren niet meer als losstaande hulpmiddelen in hun omgeving, maar vormen voor de jeugd inmiddels zelf de omgeving of werkelijkheid, aldus een rapport van Stichting Reclame Rakkers. Uit onderzoek blijkt dat er een verband bestaat tussen 'sociale' media en gezondheidsproblemen, om maar een voorbeeld te noemen. Gunstige bijwerkingen als vergroting van contactuele vaardigheden, ruimdenkendheid en zelfwaardering hebben tegelijk hun keerzijde. Kijk eens naar de tien punten op www.frankwatching.com/archive/2010/04/08/asociale-media-10-kanttekeningen-bij-social-media.

Annerieke Schreuder, een jonge ex-Facebook-gebruikster, beschrijft een scenario waarin leerlingen hun zin krijgen en de hele les mogen 'laptobben': oordopjes, digitale beloningen en berispingen, digitale i.p.v. papieren vliegtuigjes, alle gelegenheid voor pesterijen en na schooltijd geen huiswerkbegeleiding, maar anti-rsi-training. Aan het eind van de les vermag geen roepen, fluiten of stampen, maar slechts het lostrekken van de netwerkkabels de leerlingen terug te roepen naar de werkelijkheid.

Een bericht met dezelfde naam als het onze op www.habakuk.nu verwijst naar een boek van Sherry Turkle, met als kernboodschap: sociale media maken je niet méér, maar mínder mens. Fantaseer zelf maar even verder over hoe die (d)evolutie zich dan de komende decennia zal voltrekken en wat het eindresultaat zal zijn.

Wie het tijdschrift Boerderij kent, kent Opa, de sympathieke (en soms komische) oude boer uit Bovenscheveen, die temidden van alle nieuwe ontwikkelingen zichzelf blijft. Enige tijd geleden was hij samen met zijn oude vriend de dokter op vakantie in Spanje, waar hij tot zijn onaangename verrassing neef Herman ontmoette. Herman pochte namelijk voortdurend op de nieuwste technische snufjes die hij had weten toe te passen in zijn bedrijf of waar dan ook.

Helaas voor Opa zit hij ook de terugreis met Herman opgescheept. Terwijl ze Bovenscheveen naderen voert Herman het hoogste woord: ,,Ze hebben me gebeld, ge-sms't, ge-msn'd, gelinkt, geliked, getwitterd, gefollowed…” Hier heeft Opa weinig tegenin te brengen. De auto nadert Opa’s boerderij en voor het huis staat de familie met een groot spandoek: "WELKOM THUIS, OPA" – en Opa’s repliek is kort: ,,Ze hebben me gemist.” 

De stille genocide

Max, Sanne, Lotte, Leon, Arthur, Bas, Benjamin, Sofie, Julia, Patrick, Abdul, Hidde, Daan, Ruben, Tim, Emma, Iris, Femke, Isa… Waar zijn ze gebleven? Wat zouden ze nu doen als ze nog leefden? Zaten ze op school, hadden ze een eigen bedrijf, een fijn gezin, een goede baan in het onderwijs, de zorg of de bouw?

Zonder dat er aandacht aan gegeven wordt, worden er in Nederland meer dan 32.000 kinderen per jaar koelbloedig vermoord, waarvan 99,8 % jonger dan een jaar. In Europa worden per dag 3300 kinderen vermoord die nog geen daglicht hebben gezien. Wereldwijd krijgen elke dag 126.000 kinderen de doodstraf zonder ooit één strafbaar feit te hebben gepleegd. Herodes was er niets bij.

Hoe is het mogelijk dat de wereld die geschokt reageert op de moord op twintig kinderen op een Amerikaanse school nonchalant de schouders ophaalt bij of zelfs instemming betuigt met het gegeven dat in datzelfde land per dag bijna 3300 ongeboren kinderen worden vermoord!

De Amerikaanse Judie Brown merkt op: "It seems that, as a whole, our country is getting really good at fooling itself into thinking whatever it wants and justifying whatever actions it wants to take. There is no right and wrong, only what feels good. There are no values about the sanctity of life, only what’s best for “me.” Morality has nearly gone the way of the dinosaurs."

Hoe is het mogelijk: zonder er ooit over nagedacht te hebben vindt de massa – makke schapen, dooie vissen, insectenlarven? – het vanzelfsprekend dat een 17-jarige aanstaande moeder het recht heeft haar kind te laten weghalen als ze dat wil. Waar halen wij het recht vandaan?

Stel je voor: ook jij was de eerste maanden van je leven vogelvrij. Heeft toch niet elk menselijk leven recht op bescherming? De vergiftigingen zijn aan de orde van de dag, om maar te zwijgen van gruwelijker methoden. Ga voor de grap eens kijken bij de afvalverwijderingskanalen van een abortuskliniek.

Maar de wereld sluit haar ogen – nee, niks gezien. Ook niets gehoord?

            Ik hoor ongeboren baby’s gillen in een vuilniszak

            aan een wrede god geofferd op het altaar van gemak…

Steeds meer landen gaan door de knieën voor de moordzuchtige abortuspropagandisten. Ierland, houd stand! Nederland, word wakker en zie hoe ongerijmd het is dat een brute seriemoordenaar en verkrachter hooguit een levenslange gevangenisstraf krijgt, terwijl een onschuldig kind zomaar de doodstraf kan krijgen. Wrijf je ogen uit en schaam je diep.

Niks mooiers as vaarkes

Wurrum hên vaarkes zo'n slechte naom? Bin ze te smerig? Da valt zat mit; vaarkes bin zindelijker as koên. En ze smaoken ok goed, al schient vaarkesvlees dan wat minder gezond te weze. Gevaorlijk? O jewel, dat ku'je sums wel zège van 'n volgreuide beer, mar niet meer as van aandere groôte diere, in al geval de mannetjes. Dom? Nee, waant nao Animal Farm erkenne ve dat vaarkes slim bin. En bovendiejn: vaarkes hên kerakter.

Al wörde de meeste mestvaarkes bie ons tegewoordig gehoue mit een stuk of tien in een krap betonne hok, ze bin nie afgestompt, ze behoue d'r goeie humeur. Ze wörde nie knörrig, zogezeid.

Ik het in 't boek verteld dat ik grèèg in de vaarkesstal waark. Wie deze beeste leert kenne, die gaot ze waordere. Stap mar 's in een hok vol vaarkes. D'r eerste reaksie is wegstuve, zeker as ze nog jong bin – mit 't ouwer wörde, wörde ze onverstoorbaorder, onverschilliger – mar zwat drek bin d'r een paor die nieuwsgierig trugkomme en je besnuffele en netuurlijk al gauw in je leerze biete, waant ze kunne best verveêlend weze.

Mar ze hên kerakter. Dat ku'je ziejn, as je beveurbeeld an 't eind van de dag 't rondje deur de stal loop um te ziejn of ze allemaol nog gezond bin. Dan mo'je ze stuk veur stuk effe ankieke, en dan zie je dasse haost allemaol verschillend bin, in d'r uterlijk en in d'r doên. De eên het een spitse snuut, de aander een rondere. De eên is bangachtig, de aander brutaol en een darde trekt zich naarges wat van an. Kiek, meschiejn moste ve daor es een veurbeeld an neme. Of meschien ok niet, dat leit eran.

Mar 't mooiste is 't toch as die speulse beeste, die booiemonderzeukers, een bietje bute of in een groôt strooihok kunne scharrele. Dan kom je d'r pas echt achter wat veur beesten of 't bin. Da's gewoôn een aorigheid. Eigeliks zou dat verplicht motte wörde.

Kroniek van een boerenleven

Altijd al willen weten hoe boerenkaas gemaakt wordt, wat een maalschap was, hoe voedsel bewaard werd toen er nog geen diepvriezers en supermarkten waren, hoe gras gemaaid werd toen er nog geen trekkers waren? Nog altijd op zoek naar het antwoord op de vraag hoe het precies zit met de 'boekweitmaan', wat de knollen eigenlijk waren waarover je opa wel eens vertelde, wat het woord "drung" betekent, welke klanken kenmerkend zijn voor het West-Veluwse dialect? Nieuwsgierig wat een grupstal precies is, welke vogelsoorten je zoal kunt tegenkomen rond een boerderij in de Gelderse Vallei, hoe die appels in de oude boomgaard ook alweer heetten?

Nu, dan heb ik goed nieuws: vanaf woensdag 19 december ligt het boek Evert en Betje. Kroniek van een boerenleven (ISBN: 9789087881887) in de winkel, een rijk geïllustreerd leesboek/naslagwerk waarin op tal van dergelijke vragen een antwoord te vinden is.

Misschien houd je van sterke verhalen; dan kun je lezen waarom Evert eens uitgescholden werd voor "rotboer"; wat hij deed toen hij een woeste stier aan een touw had en later toen er brand uitbrak; hoe Betje in de oorlog haar fiets uit handen van de Duitsers wist te houden.

Het nieuwste boek van Kees van Reenen vertelt de belevenissen van zijn opa en oma – die ook de mijne konden zijn, ook al vanwege de naam Evert – vanaf hun jeugd in de tijd tussen de wereldoorlogen tot in de jaren na hun trouwen, te midden van de stormachtige ontwikkelingen die het boerenleven na de Tweede Wereldoorlog doormaakte. Evert bracht zijn jonge jaren door op Groot Ravensgoed onder Zwartebroek, Betje op de Lunterse Kleine Voort en daarna met haar familie en later samen met Evert op Groot Butselaar tussen Lunteren en Barneveld. Deze drie boerenhofsteden spelen een belangrijke rol in het verhaal.

Maar het is niet alleen een verhaal over twee families en drie boerderijen, maar het is minstens evenzeer het verhaal van de verandering van het leven van een boer in Midden-Nederland en in zekere zin van het boerenleven in heel Nederland. De herinneringen van Evert en Betje maken deel uit van een veel groter geheel, ook in het boek. Het is een ode aan de harde werkers van toen die de grondslag van onze huidige welvaart legden.

Wie mij een beetje kent weet dat ik altijd op zoek ben naar toepasselijke muziek en ik weet geen nummer dat zo goed het gevoel weergeeft dat in het boek wordt verwoord als Ons durp, van Katinka Polderman. Het had evengoed kunnen gaan over een dorp in de Gelderse Vallei, in Noord-Brabant of Zuid-Holland als over het Zeeuwse 'Sgrabbekaarke', want het verhaal is overal hetzelfde, en daarom is ook een groot deel van het boek herkenbaar voor iedereen die iets met vroeger, boeren, cultuur, natuur of landschap heeft. Mét alle armoe en ellende verdwenen ook de gemeenschapszin en tal van oude ambachten, verarmden de natuur en het landschap.

’t Is ier prachtig – voe oe lank?

Ze bouwe mè en gae d’r gank;

een nieuwe wijk an d’n durpsrand.

De bômen an de weg, die moste plat,

de zwaelmen è d’r tied ‘ehad

en Goes kom aolmè dichterbie…

En dan, terugkijkend, het slotrefrein:

En langs de dreven van mien vaoder

zag ik de meidoorn’aegjes stae.

Ik was een kind - oe kon ik wete

a dat voegoed verbie zou gae?

Het einde van de Maya-kalender

Eind van het jaar – einde der tijden?

De beruchte decembermaand is aangebroken – nu gaat het erom spannen… Niet toevallig werd Schaduw van de werkelijkheid gepubliceerd in 2012, het jaar van de grote speculaties rond de Maya-kalender die dreigt af te lopen.

De Maya’s, één van de grootste indianenculturen uit de oudheid in Midden-Amerika, kenden verschillende kalenders, waarvan de Lange Telling vaak als de belangrijkste wordt gezien. Deze kalender werkt met vijf eenheden, van de kin (dag) oplopend tot de baktun (144.000 dagen). Een volledige cyclus bestaat uit 13 baktun. Het tijdperk waarin wij nu leven is ofwel het tijdperk van de wereldgeschiedenis, ofwel het laatste van een reeks.

Volgens sommigen vergaat de wereld op 21 december 2012; volgens vele anderen komt er een nieuw tijdperk waarin alles beter wordt: een verhoogd bewustzijn (wellicht verleend door buitenaardse wezens), waardoor mensen niet meer aan oorlog denken en er wellicht zelfs geen regeringen meer nodig zijn.

Jaren geleden al werd de passage van Nibiru berekend voor het jaar 2012. Nibiru is de naam van een Sumerische godheid, maar zou ook de naam zijn van het twaalfde lichaam van ons zonnestelsel (Zon en Maan meegerekend), een verre planeet (of komeet?) met een omlooptijd van 3600 of 2148 jaar. Archeologisch onderzoek zou uitwijzen dat elke paar duizend jaar een grote droogte of andere klimaatramp een nieuw tijdvak inluidde, om te beginnen met de Zondvloed, ongeveer 13.000 jaar geleden, mogelijk veroorzaakt doordat Nibiru op korte afstand de aarde passeerde.

De Maya’s zelf voorspelden de komst van Bolon Yokte, de god van de negen onderwerelden, op 13.0.0.0.0. Dit is de notatie van de datum waarop er precies 13 baktuns ten einde zijn, een periode van ongeveer 5125 jaar, gerekend vanaf een bepaalde begindatum. De moeilijkheid is nu vast te stellen waar die begindatum ligt. Gezien de spaarzame archeologische gegevens, het gebruik van verschillende tijdsrekeningen door de Maya’s en de onzekerheid veroorzaakt door de verschillende perioden die de Mayacultuur omspande, bestaat hierover onder Maya-kenners veel verschil van mening.

De gangbare opvatting, die vanaf het begin van de twintigste eeuw werd verdedigd door Goodman, Martínez en Thompson de (GMT-correlatie) plaatst het beginpunt in 3114 v. Chr. en daarmee het eindpunt in ons jaar 2012, om precies te zijn op 21 of 22 december. De eerste werd het meest aannemelijk geacht, o.a. omdat dat de dag is van de winterwende, waarop bovendien in 2012 de zon door de galactische evenaar (de middellijn van de Melkweg) gaat.

In de afgelopen jaren zijn er echter grote vraagtekens geplaatst bij de GMT-correlatie, en een wetenschapper als Andreas Fuls plaatst de begindatum ruim 200 jaar later, om uit te komen op het jaar 2220 als einde van de cyclus.

Kortom, grote kans dat we nog even moeten wachten en dat niet wij, maar onze achter-achter-achterkleinkinderen het einde zullen meemaken van… tja, waarvan? Van de Maya-kalendercyclus, maar ook van de wereld?

Talloze anderen voorspellen het einde van de wereld door niet gegevens van de Maya’s, maar uit de Bijbel als uitgangspunt te nemen. Winfried Kohn, een sekteleider uit Het Godsgetal van Ouweneel, was zo iemand. Met ingewikkelde berekeningen en tal van aanwijzingen concludeerde hij dat het einde van de wereld zou plaatsvinden in het jaar 2002. Zijn redenering was overtuigender dan die van vrijwel elke andere eindtijdvoorspeller, maar zijn profetie bleek niet uit te komen. “Die dag en dat uur weet niemand”, hield Jesjoea Zijn volgelingen voor, voor wie hij een slipje van de sluier die over de eindtijd ligt had opgelicht. “Die dag en dat uur weet ik ook niet, maar wel het jaar,” merkte een halve eeuw geleden iemand op. O ja – gebeurt het dan binnen tien jaar? “Over tien jaar is alles weg.” Inmiddels is er nog steeds niets gebeurd – nou ja, er gebeurt wel veel, de gebeurtenissen volgen elkaar steeds sneller op en er is reden te denken dat het einde van de wereldgeschiedenis geen 200 jaar meer op zich zal laten wachten.

Wonderen (slot)

Vorige week maakten we kennis met een ongewoon groot aantal bovennatuurlijke gebeurtenissen en we vragen ons af of dergelijke wonderverhalen geloofwaardig zijn, realistisch, of ze werkelijk kunnen hebben plaatsgevonden. Het antwoord op die vraag is te vinden in het boek Wonderen van C.S. Lewis. In deze bijdrage zal ik zijn redenering samenvatten, wat onvermijdelijk een verzwakking van de bewijsvoering inhoudt, dus wie na lezing van dit stukje niet overtuigd is raad ik sterk aan het boek zelf te lezen.

Grondtegenstelling is die tussen het naturalisme, dat gelooft dat de ons omringende natuur "de hele werkelijkheid" is, en het supranaturalisme, dat gelooft dat er naast of boven onze natuur een onafhankelijk 'Ding' bestaat dat de oorzaak is van het bestaan van onze natuur, en daarnaast misschien nog één of meer andere 'naturen'. Grote vraag is: wie heeft het bij het langste eind? Als het naturalisme gelijk zou hebben is elke gebeurtenis verankerd in oorzaken en gevolgen binnen het natuurstelsel. Ook ons denken zou niet meer zijn dan een voortvloeisel van rangschikking van atomen en natuurlijke krachten. Het gevolg is dat geen enkele gedachte tot waarheid kan leiden, want "kennis van de zaak is geen onderdeel van de zaak". De enige manier om stellige uitspraken te doen over de werkelijkheid is dus door erkenning van het feit dat onze rede iets moet zijn dat van buiten onze natuur komt. Dat is echter alleen mogelijk als de werkelijkheid naast de natuur een bovennatuur 'bevat', vanwaaruit ingegrepen kan worden in de natuur. Sterker nog: het bovennatuurlijke 'Iets' moet ook buiten de tijd staan en dus eeuwig zijn, en – doorredenerend – onze natuur uitgedacht en in elkaar gezet hebben. Daaruit volgt dat dit Wezen concreet moet zijn, want een abstractie kan geen concrete wereld scheppen.

Daarnaast blijkt er nog een tweede bewijs te zijn van een bovennatuurlijke oorsprong van een deel van onze geest: de 'universele moraal'. Hoe is het mogelijk dat vrijwel iedereen – ongeacht levensbeschouwing – wreedheid, verkrachting, diefstal, pedofilie, mensenhandel en uithongeren van armen en afkeurt? Een naturalist vergeet hier zijn theorie even, want welke 'weldenkende mens' durft nog te beweren dat een groep die kannibalisme, dierenmishandeling, martelpalen, weduwenverbranding, abortus provocatus of het gebruik van chemische wapens goedkeurt niets slechter of immoreler is dan een groep die deze dingen afkeurt? (Immers, de ene vorm van moraal kan niet 'juister' zijn dan de andere.) Conclusie: ook het geweten is geen product van de natuur. En dus: door de menselijke geest loopt de grens tussen natuur en bovennatuur.

Als er dus een bovennatuurlijk Wezen is dat invloed heeft in de menselijke geest, dus kan ingrijpen in de natuur, dan heeft de natuur ook geen verweer tegen andere bovennatuurlijke gebeurtenissen – wonderen; hetzij vanuit de hoogste Oorsprong (God), hetzij vanuit eventuele andere natuurstelsels. Anders gezegd: de mogelijkheid van bovennatuurlijke gebeurtenissen behoort tot het wezen van de natuur. Wonderen gaan bovendien niet in tegen de natuurwetten, maar staan er los van en worden na plaatsvinden door de natuur meteen opgenomen in het stelsel. Je zou wonderen kunnen zien als vrijheden die een kenner zich veroorlooft, zoals bijvoorbeeld alleen een bekwaam componist de muzikale regels 'mag' schenden.

Vervolgens rijst de vraag: hoe waarschijnlijk is het dat wonderen gebeuren? Als wonderen intrinsiek waarschijnlijk zijn moeten ze belangrijk inzicht verschaffen in de werkelijkheid, zoals het alleen waarschijnlijk is dat een gevonden fragment het ontbrekende deel is van een belangrijk geschrift als de tekst aansluit bij het overige van de tekst en dat verklaart. Individuele wonderverhalen moeten zodoende congruent zijn met de één of enkele belangrijkste wonderen die de werkelijkheid verklaren.

Het centrale wonder nu is de menswording van Christus. Deze gebeurtenis blijkt vele elementen in de natuur te verklaren: bovennatuurlijke elementen in de menselijke geest, afdaling-en-opklimming (graangoden), verkwisting en selectiviteit, plaatsvervanging. Andere wonderen, zoals die welke Jesjoea op aarde deed, zijn ofwel een terugwijzing of 'brandpunt' van wat God al in het groot gedaan heeft, ofwel een vooruitwijzing naar een toekomst waarin de natuur niet langer in opstand is tegen de menselijke geest, maar die integendeel – met wederzijds voordeel – volledig gehoorzaamt.

Wonderen (inleiding)

In Schaduw van de werkelijkheid worden gebeurtenissen beschreven waarvan de sceptische lezer zich afvraagt wat hij ervan moet denken, die hij wellicht zelfs als onmogelijk terzijde schuift. Deze verhalen staan echter geenszins op zichzelf. De hele geschiedenis staat bol van de wonderverhalen.

Een boze geest neemt intrek in een slang, die spraakvermogen krijgt en mensen misleidt.

Een grote trek van dieren van allerlei soort komt op gang in de richting van een groot houten schip op het droge, waarin elk dierenpaar vervolgens een plek krijgt om de grootste ramp uit de geschiedenis van de mensheid te overleven.

Als de leider van een vluchtend volk zijn staf uitstrekt over de Golf van Suez steekt er een storm op die de zee klieft en een pad droogmaakt waarover het volk ontsnapt aan het achtervolgingsleger, temidden van muren van water.

Terwijl hetzelfde volk jarenlang door de halfwoestijn van het Sinaï-schiereiland zwerft ligt elke ochtend de grond rond het tentenkamp bezaaid met kleine bolletjes broodachtig voedsel.

Een ezelin krijgt tijdelijk spraakvermogen om haar berijder te waarschuwen voor de aanwezigheid van een engel die op het punt stond de ruiter te doden.

Een engel neemt een menselijke gedaante aan en ontmoet een man om hem instructies te geven. De man bereidt op een steen een maaltijd voor zijn wonderlijke raadgever die zijn staf uitsteekt en het offermaal aanraakt. Onmiddellijk lijkt er vuur uit de steen op te stijgen en de engel stijgt op in het vuur en verdwijnt uit het gezicht.

Op een profetenschool wordt een beetje brood en graan gebracht, het eerste voedsel na een hongersnood. Dit is echter bij lange na niet genoeg om alle leerling-profeten te voeden, maar de leidinggevende profeet gebiedt de tafel klaar te maken, waarna het kleine beetje voedsel ruimschoots genoeg blijkt voor de hele groep.

De profetenschool is te klein geworden en de 'profetenzonen' gaan er onder leiding van de profeet opuit om timmerhout te hakken. Plotseling schiet het blad van de geleende bijl die één van de mannen hanteert van de steel af en verdwijnt onder water. De profeet gebiedt hem echter een stuk hout af te snijden en naar de plaats waar de bijl verdween te werpen – en het ijzer komt bovendrijven.

De profeet komt bij een arme weduwe, wier schuldeiser haar als genoegdoening haar beide zoons dreigt af te nemen. Het enige dat de vrouw nog in huis heeft is een kruikje met een klein beetje olijfolie. De profeet gebiedt de jongens bij de buren zoveel mogelijk vaten te lenen, waarna zij en hun moeder de kruiken en potten volschenken met de olie. Pas als het laatste vat vol is raakt de eigen kruik leeg.

Lange tijd doet de profeet op doorreis het gastvrije huis van een welgestelde vrouw aan, tot hij haar op een dag vraagt een wens te doen. De kinderloze vrouw vraagt om een zoon en krijgt die. Een paar jaar later sterft het kind echter. De profeet strekt zich uit over het kind en de geest van de jongen keert terug in zijn lichaam.

Een rondtrekkende rabbi die veel volk trekt, Jesjoea geheten, heeft eens ver buiten de bewoonde wereld een toespraak gehouden tot zijn volgelingen. Tegen de avond vraagt Hij zijn leerlingen of ze iets te eten hebben voor de hongerige menigte, maar er blijken slechts vijf broodjes en twee vissen te zijn. Jesjoea gebiedt de vele duizenden mensen tellende menigte te gaan zitten en breekt de broden en vissen, waarna de leerlingen het voedsel onder het volk uitdelen. Iedereen eet zijn buik vol en er blijven mandenvol voedsel over.

Tien melaatsen komen naar Jesjoea toe met de vraag hen te genezen. Hij stuurt hen naar de priester om zich rein te laten verklaren en onderweg verdwijnt de ziekte.

De twaalfjarige dochter van een synagogeleider sterft als haar vader op weg is Jesjoea bij zijn zieke dochtertje te roepen. Als Jesjoea het huis binnenkomt stuurt Hij de klaagvrouwen naar buiten, pakt het dode meisje bij de hand – en ze herleeft.

Een blinde vraagt de als goddelijk vereerde keizer Vespasianus zijn ogen te genezen, waarin deze toestemt – en de blinde kan weer zien.

Een arm gezin heeft niets te eten, maar gaat toch aan tafel en terwijl het gezin bidt wordt er aangebeld. Buiten de deur is een tas vol etenswaren neergezet.

Een man droomt dat een kennis van hem sterft. Enkele dagen later krijgt de kennis een dodelijk ongeluk.

Een jongeman heeft het moeilijk en probeert een sms naar zijn vriendin te sturen, maar zijn telefoon weigert. Vertwijfeld zendt hij een schietgebed op naar God – en het berichtje wordt verzonden. Na antwoord van zijn vriendin probeert hij haar een bericht terug te sturen, maar opnieuw mislukt het en de telefoon gehoorzaamt pas weer na een gebed. Zo gaat het de hele avond door.

Een jonge vrouw bidt om iets van God te mogen ervaren. Onmiddellijk krijgt ze een zo overweldigende ervaring van liefde dat ze moet bidden dat ophoudt, want het is niet te verdragen.

Een Pakistaanse christen is op de vlucht en heeft slechts 300 roepies op zak. Hiervan koopt hij treinkaartjes en voedsel, terwijl het bedrag op onverklaarbare wijze 300 roepies blijft. Pas als hij vrienden ontmoet die hem helpen raakt het geld op.

Een bloedstollende ervaring

Het is nacht. Een stikdonkere nacht. Donkere wolken pakken zich samen boven het inktzwarte water van het meer. Slechts nu en dan verlicht het schimmig schijnsel van een uiterst smalle, vrijwel liggende maansikkel de oppervlakte der al woester opdonderende golven. Slechts één vissersboot heeft niet tijdig de oever weten te bereiken en dobbert nu eenzaam en hulpeloos midden op het uitgestrekte meer. De mannen in de schuit weten dat het hier flink kan spoken en deze nacht zal hen daar nog eens hardhandig aan herinneren, nu een schielijk opstekende storm hen heeft overvallen. De snel aanwakkerende wind giert door het want, jaagt spookachtige witte schuimvlokken over het dek en reeds slaan de eerste golven over het gangboord. Haastig sjorren de vissers de juist bijtijds ingehaalde netten, zeilen en ander tuig en vaatwerk vast, om dan zichzelf in veiligheid te begeven. In veiligheid, dat betekent jezelf vastknopen aan de mast of het dolboord, want het krappe benedendek is niet bepaald de plek om je veilig te voelen in een vliegende storm. Zo staan, zitten of liggen de mannen dan het verloop van het noodweer af te wachten, biddend het er levend vanaf te mogen brengen. Binnen de kortste keren heeft overslaand water de ruwe kledij van de mannen doorweekt. Klappertandend houden ze zich met alle macht vast aan het weinige houvast dat een vissersboot te bieden heeft, terwijl de tijd hardnekkig traag verstrijkt en de storm nog in hevigheid toeneemt. De boot stampt en slingert niet meer, maar rijst op de huizenhoge golven om dan donderend omlaag te storten in het volgende golfdal. De loeiende storm maakt elk gesproken woord onverstaanbaar.

Even laat de maan zich weer zien en dit is genoeg om Sjim'on de stuipen op het lijf te jagen. Zijn schreeuw en armgebaar doen zijn makkers omzien en enkelen vangen nog juist voordat de maan weer schuilgaat achter voortrazende wolkengevaarten een glimp opvangen van iets… iets dat voor hun sluimerende bijgelovigheid is als olie voor het vuur. Ach, wie nog niet bijgelovig was zou het hier worden, nu een nieuwe vleug maanlicht plotseling een schouwspel onthult dat de verbeelding te boven gaat. Verbijsterd zien de vissers voor hun ogen een golf oprijzen, met op zijn hoge top een lichte gestalte, misschien zo groot als een mens. Veel dichterbij nu. Als aan het dek genageld zien de kerels hoe elke nieuwe golf het spook dichterbij brengt. De geharde kerels, voor geen kleintje vervaard, schreeuwen van angst. Een boze geest die in deze omstandigheden op hen af komt, dat kan maar één ding betekenen: de bode des doods.

Nog maar weinige meters is de spookverschijning van de gekwelde vissersboot verwijderd, als de gedaante de zeelui nieuwe stuipen op het lijf jaagt door hen aan te roepen. Maar de angstkreet besterft hen op de lippen, want die stem… klinkt bekend…! Dan beginnen ook de woorden tot hen door te dringen – geen woorden die de dood aankondigen, integendeel. De spreker herhaalt zijn woorden en de hoop die zij meebrengen is voor hun angst als olie voor de golven. Jesjoea! Sjim'on, ongeremd als hij is, roept naar zijn Meester: ,,Rabbi, als U het bent, laat mij dan naar U toe komen!” En de gestalte op het water antwoordt: ,,Kom.” Haastig maakt de visser het touw rond zijn middel los, klimt over de reling en laat zich op het water zakken – ja, óp het water! De natuur gehoorzaamt de geest! En zonder aarzelen loopt hij op zijn leermeester toe. Dan duikt er echter een nieuwe, hoge golf op en Sjim'on schrikt. Hier op dit water lopen?! Onmogelijk. En zijn noodkreet dreigt met hem weg te zinken in de koude, duistere diepte. Met een enkele stap is zijn Redder evenwel bij hem om zijn hand te grijpen en hem weer op het water te helpen. Met een berisping aan het adres van Sjim'on en zijn makkers om hun gebrek aan geloof klimt Hij met Zijn leerling aan boord, en met dat Hij Zijn voeten op de planken zet luwt de storm. De golven, die gewoonlijk nog lang na een storm woest tekeer gaan, dempen binnen enkele minuten. Zacht verlicht de smalle maansikkel een kalme zee. Wonderlijk, wonderlijk.

Belhamels en insectenlarven

Je weet wel wat een belhamel is, hè, zo'n branieschopper die allerlei rottigheid uithaalt.

Maar ken je ook de oorspronkelijke betekenis? Een belhamel is zo'n schaap dat altijd als eerste over de dam gaat, en dus een bel om z'n nek krijgt, zodat de boer weet waar de kudde blijft.

Het zijn belhamels die het in de wereld voor het zeggen hebben, en de massa volgt wel; of het nu gaat om kleding, techniek, muziek, nieuws, arbeidsdeelname, wetenschap, godsdienst en andere vormen van moraal of welk maatschappelijk onderwerp dan ook. "Mode" heet dat. Ben jij een uitzondering? Durf je een uitzondering te zijn?

Om toch nog een keer reclame te maken voor 'mijn' boek: Schaduw van de werkelijkheid daagt je uit kritisch na te denken over dingen die je wellicht altijd voor vanzelfsprekend had aangenomen en laat je zien dat er meer is.

Hé jij daar, denk eens na! Wou je gewoon één of andere grijze muis wezen die niet is te onderscheiden van de massa; een kuddedier dat achter de eerste de beste belhamel aanloopt; een 'trendhopper' die zich laat meeslepen door elke rage en modegril; zo'n insectenlarf die in de rivier lekker meedrijft met de stroom van de onzinpraat van de praatjesmakers van de wereld? Of wil je echt een Homo sapiens zijn, een denkende mens?

Land van melk en suiker

Een heerlijk landje is ons Nederland eigenlijk. Een soort Luilekkerland. Dankzij onze goede weidegronden hebben we nooit gebrek gehad aan melk en een steeds breder uitwaaierend scala aan melkproducten. En het honingstadium hebben we inmiddels – zo ongeveer sinds het verdwijnen van de boekweitteelt – achter de rug.

En of we er nu in de kerk voor dankzeggen of niet, we zijn blij met het feit dat ondanks de onvolprezen economische recessie onze koopkracht nog aardig op peil blijft, om vervolgens in dit land van gouden bergen veilig onder zeil te gaan, zoals Elly en Rikkert het ooit opmerkten.

Jazeker, ook veilig, want in de onzekere wereld waarin we leven is er niets zo belangrijk als onze veiligheid. Want je kunt zomaar op straat aangerand, beroofd of vermoord worden, en natuurlijk ervaren wij dagelijks de dreiging van het moslimterrorisme dat vele slachtoffers eist. Of… hoe zit het ook alweer… speelde dit nou in Zuid-Afrika of Irak, of toch in Nederland? Ach, het doet er niet toe, de wereld is één groot dorp en dus moeten wij strenge maatregelen nemen om onze veiligheid te waarborgen. Ik bedoel, dat hebben we toch wel verdiend, want we hebben er samen toch maar een fijn landje van gemaakt. Armoede is er niet meer, iedereen heeft het goed, de medische zorg… nu ja, laat af en toe te wensen over, maar wat niet?

Alleen behouden we hopelijk onze baan in deze onzekere tijden, want stel je voor dat we in Nederland zouden moeten blijven met de vakantie. Dat zou toch al te dol zijn. En ook niet best als we de tweede auto eruit zouden moeten doen. Sijtze Scheeringa zag het jaren geleden al helder.

Mien gedach’n, die goan noar heul ver trug.

Ik was een lutje vent.

Achterop de Solex bie mien moe,

richting Nörg mit oôze tent,

een weekje kamperen bie de Zuurse Duun’n,

joa, wel dertig kilometer vot;

mien voet’n in de fietstas’n

en mien babbe, die ree veurop.

(..)

Maar tegenwoordig jakkert elk en ain ien zo’n dure slee,

wie vlaigen overal moar hin –

doezenden kilometers vot, noar de Middellaandse Zee –

"Dicht bie huus? Da’s jao veul te min."

Dik rood op de baank –

"Volg’nde moand zain wie wel weer

en aans lain wie wel wat bie."

En mien gedach’n, die goan noar heul ver trug;

achterop Solex, wat was ik blied.

“Materiaolisties”! Dat is ’t juuste woord.