De kracht van de komma

Niet voor niets zijn rabbijnen zo gespitst op "tittel en jota". Een klein leestekentje maakt soms een groot verschil. Een voorbeeld waarbij wij Nederlanders ons iets kunnen voorstellen is de komma.

In vroegere teksten werd kwistig gestrooid met komma's. Zie bijvoorbeeld de volgende zin uit de Statenvertaling:

"Als Heródes zag, dat hij van de wijzen bedrogen was, toen werd hij zeer toornig, en enigen afgezonden hebbende, heeft omgebracht al de kinderen, die binnen Bethlehem, en in al deszelfs landpalen waren, van twee jaren oud en daaronder, naar den tijd, dien hij van de wijzen naarstiglijk onderzocht had."

Voorbijgaand aan de gruwelijke inhoud van het citaat merken we op dat voor de moderne lezer ten minste vier van de acht komma's functieloos of zelfs misplaatst zijn. (Overigens stonden er in de oorspronkelijke tekst van 1637 twee komma's minder, dus het scheutige kommagebruik is van later datum.) Wat was dan het nut van zoveel scheidingstekens? Misschien dit: dat ze het lezen vertragen, opdat de lezer aandachtig elke zinsnede in zich opneme.

Maar hoe verstandig de negentiende-eeuwse Nederlander ook was, de bakens zijn verzet en voor de komma gelden nu andere regels.

De komma is te vergelijken met de pion in een schaakspel. Hij is slechts één van de vele, is beperkt in zijn mogelijkheden, wordt gemakkelijk opgeofferd, maar is soms van doorslaggevend belang. Dat dit ook voor de komma geldt maken de volgende voorbeelden duidelijk.

(A) "Tot de oorspronkelijke bevolking van Zuid-Afrika behoren onder anderen Bosjesmannen en Hottentotten, die voornamelijk in de omgeving van de Kaap woonden." De schrijver vertelt dat (onder anderen) Bosjesmannen en Hottentotten voornamelijk in de omgeving van de Kaap woonden.

(B) "Tot de oorspronkelijke bevolking van Zuid-Afrika behoren onder anderen Bosjesmannen en Hottentotten die voornamelijk in de omgeving van de Kaap woonden." Nu woonden alleen de Hottentotten in de omgeving van de Kaap.

Een ander, iets minder ingewikkeld geval:

 (A) "Het eiland is niet verdwenen, zoals enkele geologen hadden voorspeld." Dus: de voorspelling is uitgekomen.

(B) "Het eiland is niet verdwenen zoals enkele geologen hadden voorspeld." Dus: de voorspelling is niet uitgekomen.

Voor wie nog niet overtuigd is:

(A) "Dit voorstel betreft alleen de negers, die in Afrika wonen." Oftewel: alle negers wonen in Afrika.

(B) "Dit voorstel betreft alleen de negers die in Afrika wonen." Oftewel: niet alle negers wonen in Afrika.

Behalve dat het voor de betekenis van de zin verschil kan uitmaken of er een komma staat of niet, kan het ook gebeuren dat de plaats van de komma de betekenis bepaalt. Daarom als afsluiting een mooi voorbeeld van Wikipedia:

(1) "Bevrijd hem niet, hij heeft de dood verdiend."

(2) "Bevrijd hem, niet hij heeft de dood verdiend."

Kortom: let op de kleine leestekentjes.