Boko Haram, IS en nietsontziende terreur

Onlangs heeft de Nigeriaanse terreurorganisatie Boko Haram opnieuw kinderen ontvoerd. De schurken schuwen geen middel om hun doel te bereiken: een islamitische staat vestigen. Inmiddels lijkt Boko Haram zich te laten inspireren door de tot voor kort als ISIS bekende Syrische rebellengroep die hetzelfde doel zelfs als naam voert. Die laat het niet bij platbranden van sjiitische moskeeën en het afslachten van sjiitische, alevitische en vrijzinnige medemoslims, maar heeft ook geen moeite met verkrachtingen, iets wat ik niet kan rijmen met een "heilige oorlog".

Nu kun je je misschien voorstellen dat mensen zozeer overtuigd zijn van het gelijk van hun godsdienst dat ze er oorlog voor over hebben, opdat als het doel is bereikt heel de wereld in vrede zal kunnen leven en de gunst van God verwerven; zo bezien zou het zelfs een liefdadigheidswerk zijn op de lange termijn; en daarnaast, wie zijn wij om de Arabische ziel te doorgronden? Maar een god die de barbaarse middelen kan waarderen die zijn volgelingen tewerkstellen om zijn rijk uit te breiden zoals Boko Haram, IS en soortgelijke organisaties doen zal ik nooit kunnen aanbidden. Vele mohammedanen kunnen mij dat nazeggen; doch het is de vraag hoe houdbaar hun stelling is vanuit de Qoran bezien. Dat is echter een ingewikkelde discussie die ik nu niet aanga.

Het gaat me om iets anders.

Niet alleen in Nigeria, maar bijvoorbeeld ook op de Filippijnen (Mindanao) en eerder in Indonesië vallen gewelddadige moslims christelijke dorpen aan. Het doel is bekend. En hoe reageren de christenen? Door zoals Jezus hen leerde "degene die hen op de wang slaat de andere wang toe te keren"; concreet: vluchten en zodra het mogelijk is terug te keren, maar hoe dan ook lijdzaam te zijn en niet terug te vechten. Buitengewoon dapper, en (opnieuw:) wie zijn wij om van afstand te zeggen wat de vervolgden daar moeten doen? En toch ben ik ervan overtuigd dat het beter zou zijn als ze zich verdedigden. Niet zoals de christenen in Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek die hun aanvallers met gelijke munt terugbetalen en zelf dorpen gaan uitmoorden; maar een muur vormen om de oprukkende islamitische vloedgolf te keren.

Zouden er nog Waldenzen zijn geweest zonder Gianavel, de heldhaftige boer uit Rorà die opstond om zijn lijdzame volk te beschermen toen het in 1655 met volledige uitroeiing werd bedreigd? En wat zou er geworden zijn van het protestantisme in de Nederlanden zonder de Opstand onder leiding van Willem de Zwijger, Maurits en Frederik Hendrik? Het is niet ondenkbaar dat het, evenals in het aan dezelfde koning Filips II toebehorende Spanje, volledig zou zijn uitgeroeid.

De moed van de bedreigde christenen die weigeren naar de wapens te grijpen is bewonderenswaardig, maar het ware te wensen dat ze in plaats daarvan zouden samenwerken met hun landsregering (in geval van een niet-islamitische staat) om het oprukkende islamisme te keren. Want naar mijn bescheiden mening is niemand gebaat bij een islamitisch Afrika.

Misschien is in Syrië en Irak vluchten de enige mogelijkheid, maar niet in Indonesië, de Filippijnen en Afrika. Hou jou lyn en staan jou man! Dis hier waar ons hul kan keer!

Woorden die niet mogen verdwijnen (3, slot)

De 25 mooiste woorden, degene die écht niet mogen verdwijnen (of nodig weer uit het vergeetboek moeten worden gehaald), verdienen bijzondere aandacht. Tussen haakjes de categorie (zie deel 1 van deze reeks), het Rode-Lijstnummer en de verdwijningsoorzaak.

☼     Aterling (a-2-VA): iemand die we liever kwijt dan rijk zijn, en terecht

☼     Bakvis (b-2-?): hoe noem je een puber van het vrouwelijk geslacht? "meisje" is een genegenheidswoord dat steeds vaker minder geschikt is; hoog tijd een oude benaming in ere te herstellen

☼     Eunjer (a-1-S?): benaming voor allerlei wezens – spoken en boze geesten, maar ook tovenaars – die in het hedendaagse Westen naar het rijk der fabelen worden verwezen – vaak ten onrechte, zoals Schaduw van de werkelijkheid aantoont

☼     Feniksmaagd (a-0-?): een zeldzaam woord voor een zeldzaam verschijnsel dat in de laatste decennia wel uiterst zeldzaam is geworden, wat verklaart dat ik nog altijd vrijgezel ben

☼     Grafbruiloft (d-1-?): sommige uitvaarten hebben door hun overdadigheid meer weg van een bruiloft dan van een begrafenis

☼     Keerweer (d-1-?): tja, hier moet je omkeren, weinig keus. Steegje, blinde zijstraat of plattelandsweg, dat doet er niet toe. Gelukkig staat er een bordje bij

☼     Maagdenzwier (a-0-z): een woord dat onverwacht verdwenen is met het verschijnsel dat ermee werd aangeduid; want sinds de meisjes niet zo lang maagd meer zijn (herstel – ze zijn het nog wel, maar meisjes zijn er bijna niet meer) en ze vrijwel geen zwierige kleding meer dragen zijn ze ook hun sierlijke gang en houding kwijtgeraakt

☼     Middagmalen (c-2-VL): zonder twijfel te verkiezen boven zowel "het middagmaal gebruiken" als "lunchen"

☼     Minnekozen (a-1-F?): een lieve gewoonte uit vroeger tijd: het uitwisselen van liefdesbriefjes; maar minnekozen kan ongetwijfeld ook op tal van andere wijzen

☼     Onthokkebanden (a-0-?): een fraaie metafoor; pak het beeld: oogsttijd – het met de zicht gemaaide graan, gebonden in schoven, bijeengezet in hokken waaromheen weer een band zit zodat de schoven een paar dagen kunnen drogen; dan wordt de hokkenband losgemaakt en wordt de rijke oogst op de wagen geladen en naar de korenberg gereden.

☼     Ontuig (b-2-?): zo'n heerlijk breed scheldwoord voor alles wat niet deugt

☼     Paardengeld (e-2-F): één van de goede dingen uit het verleden die weer in ere zouden moeten worden hersteld, zoals ik eerder betoogde

☼     Pantoffelregiment (d-1-?): schering en inslag in het moderne huishouden. De vrouw heeft de broek aan; en de man… ook eentje voor het gemak, maar zijn pantoffels spreken duidelijke taal

☼     Ravenkok (e-1-F): de man met wie Anders Breivik nodig moet kennismaken. Want voor een dermate arrogante massamoordenaar is de elektrische stoel werkelijk te goed

☼     Rinkelrooier (a-1-?): ooit iemand die 'rooide' (danste) op de maat van 'rinkels' (castagnetten), van daaruit meer algemeen voor "losbol"

☼     Schendekeuken (d-1-?): van sommige mensen zou je zeggen dat ze een lintworm hebben, maar aangezien die dieren vrijwel uitgestorven zijn blijft er weinig anders over dan de vaststelling dat de betreffende persoon de kok oneer aandoet

☼     Slampampen (b-2-?): de voornaamste bezigheid van slampampers, niksnutten

☼     Taalwoestheid (c-0-z): barbarismen maken een taal wanordelijk

☼     Vettewariër (a-1-F): een juweeltje van een woord voor een verdwenen ambacht. Jawel, ook vroeger had je specialisten, zoals handelaars in kaarsen en olie

☼     Volgzucht (c-1-VL/A): een algemeen verschijnsel waaraan ik eind 2012 al een bijdrage wijdde

☼     Voorspook (d-1-?): een zeldzaam, geheimzinnig verschijnsel – op de Veluwe "veurschiensel" genoemd – dat wij, verlichte, door de natuurwetenschap verblinde westerlingen, niet meer kunnen waarnemen, ons ten nadele

☼     Watjekouw (a-2-?): het woord is even krachtig als de opstopper zelf

☼     Wildzang (a-?-3): misschien wel het mooiste woord van allemaal. Oorspronkelijk "wildvang": jachtvogel (denk aan de valkenjacht) die pas als volwassen vogel afgericht wordt (en dus nooit helemaal zijn wilde aard kwijtraakt)

☼     Zenuwinrichting (c-2-VL): een instelling waar je in therapie kunt voor zenuwaandoeningen en wat dies meer zij

☼     Zwijnjak (a/g-1-z): nog een graadje erger dan een liederzak

Woorden die niet mogen verdwijnen (2)

Je kun verschillende stadia van verdwijning onderscheiden waarin woorden zich bevinden. Net als in de natuur is zo een rode lijst samen te stellen van bedreigde woorden:

Rode lijst 4, Gevoelig

Nog vrij veel gebruikt, maar minder dan voorheen: diender, fuif (typisch studentenwoord), gier (neemt af met afname van het aantal boeren), jakkes!, kakmadam, noorderzon, rauzen, subiet

Rode lijst 3, Kwetsbaar

Duidelijk op zijn retour: flaneren, roemer ("bokaal"), rambam (tegenwoordig wens je iemand liever zonder omhaal een enge ziekte toe), spuitgast, vuurroer, wiedes, witkiel, zelfbinder (ouderwetse oogstmachine; ook "stropdas")

Rode lijst 2, Bedreigd

Vrijwel verdwenen uit de omgangstaal: aanminnig, balsturig, karonje ("helleveeg"), kleingerief, kwijtbrief ("kwitantie"), saletjonker ("modegek"), schoolvos, tokkelaar

Rode lijst 1, Ernstig bedreigd

Vrijwel alleen nog in woordenboeken en -lijsten: bijsterzinnig ("niet goed snik"), doeniet, galgenaas, kanariewijn ("maderawijn"), kinderbewaarplaats ("kleuterschool"), pekelhoer, ros ("slaag"), slenterkat ("tippelaarster")

Rode lijst 0, Verdwenen

Niet meer te vinden in hedendaagse teksten en woordenboeken: lieflokken, stoepjuffer, puikschilder (vindt-ie zelf), vrijling (nu we het sinds de afschaffing van de slavernij in ons deel van de wereld allemaal zijn hebben we kennelijk geen behoefte meer aan een woord ervoor); vele woorden zijn al eeuwen geleden verdwenen: droochscote, ruvel en stompaert ("sukkel"), larijcat ("leegloopster, babbelkous"), coelpap en halsbandt ("vrek"), ijdelspilleke (ijdeltuit"), herje, loddiginne en schoeke ("hoer"); sommige zijn pas in de twintigste eeuw opgekomen en weer in de vergetelheid geraakt: brombier ("bromfietsbenzine"), graskapper, huppelemigratie (als na tijdelijk ander werk te hebben gedaan in het nieuwe thuisland het oude beroep weer wordt opgepakt).

De oorzaak van verdwijning verschilt uiteraard per woord; ik onderscheid een twaalftal categorieën:

F – verdwenen met het fenomeen dat ermee werd aangeduid: vogelroer

S – verandering samenleving: hokken

P – politiek incorrect: ouden van dagen

VL – vervangen door leenwoord: zielsontleding

VN – vervangen door Nederlands woord: fieltenstreek

VA – vervangen door ander Nederlands woord: warmoezenier

VAL – vervangen door ander leenwoord: adamant

VV – vervangen door verbastering: saffiaantje

VU – vervangen door uitdrukking(en): schandegeld

? – reden onduidelijk: beuzelkraam

z – zelden aangetroffen: tropenzenuwen

T – teruggekeerd: zoengeld

De laatste tijd komt het verschijnsel van verdwijnende woorden weer in de belangstelling. Terecht, want het Nederlands is een rijke taal en we zouden graag willen dat dat zo blijft. Vorig jaar verscheen het nieuwste Verdwijnwoordenboek, samengesteld door woordenboekmaker Ton den Boon. Het bevat "duizend en enige" trefwoorden, slechts een greep uit het arsenaal van bedreigde en verdwenen woorden. Rode lijst 1 is het best vertegenwoordigd, op de voet gevolgd door 2. Rode lijst 4, 3 en 0 zijn in dit boek beduidend zeldzamer. Minder ernstig bedreigde woorden (RL 3, 4) zijn bijvoorbeeld meer te vinden in Dat zeg je niet [meer], een miniboekje van Joop Niezen.

Vele van de vetgedrukte begrippen van deze en vorige week en alle 25 uitblinkers van volgende week zijn ontleend aan het Verdwijnwoordenboek.

(i.v.m. vakantie zal het hoogtepunt van deze reeks een paar dagen later verschijnen)