Ode aan de vreugde

Freude, schöner Götterfunken, Tochter aus Elysium,
Wir betreten feuertrunken, himmlische, dein Heiligtum!
Deine Zauber binden wieder, was die Mode streng geteilt;
Alle Menschen werden Brüder, wo dein sanfter Flügel weilt.

Rampen... kunnen verbroederen. Welk leed ze ook mogen aanrichten, vaak hebben ze onbedoeld gunstige bijwerkingen. Zoals dat mensen gaan nadenken over de oorzaak en hoe ze wellicht in de toekomst herhaling kunnen voorkomen of de schadelijke gevolgen beperken. Maar ook verbroedering; mensen die eerst niet naar elkaar omzagen gaan elkaar helpen. Het kan ook in het klein; de beste manier om onbekenden in de trein met elkaar in gesprek te brengen is hem een paar uur op het platteland te laten stilstaan. Wel zal dat gepraat deels bestaan uit gemopper. En bij grote rampen worden mensen echt niet allemaal beter – ook het slechtste in de mens komt naar boven.

Een betere manier om mensen bij elkaar te brengen en de wereld te verbeteren is daarom: vreugde. Alleen al het luisteren naar muziek als de 9^e Symfonie van Beethoven maakt je blij; of het nu de volledige orkestversie is of een muzikantenoploop op straat.

Een blij mens zal niet zo snel iemand bestelen, bedriegen of vermoorden. Vrolijke mensen beginnen geen oorlog. Kortom: met meer vreugde wordt de wereld een betere plek.

Ik had een studiegenoot die altijd vrolijk was; opgeruimdheid lag in zijn aard. "Een blije jongen" noemde hij zichzelf. Hij is boswachter geworden en ging excursies leiden waarmee hij ongetwijfeld tal van mensen blij heeft kunnen maken. Nu ben ikzelf anders geaard – o nee, dat is tegenwoordig een verkeerde uitdrukking; wel: ben ik niet zo'n lolbroek, heb ik niet zoveel met blije geiten, maar toch: ze zouden er meer moeten zijn. Het zou de mensheid ten goede komen.

Dus zonder oppervlakkig te willen doen (lees slechts mijn andere berichten) wil ik je oproepen: wees eens wat vaker (en langer) vrolijk. Hoe? Misschien door boswachter te worden en natuurexcursies te leiden. Of naar goede muziek als van Beethoven te luisteren. Of te zoeken naar schoonheid: in de natuur, muziek, in kunst, kleurrijke kleding, in prachtige karakters, in taal. Het mooiste woord ter wereld is "jabulani". Proef het eens op je tong, zing het, roep het in koor: jaa-boe-laa-nie! Dat woord geeft vreugde, want het betékent "vreugde". Hetzelfde geldt voor het Duitse "Wonne".

Er bestaat een raadselachtig verschijnsel – zoals de wereld vol is met raadsels – dat psychologen een harde noot te kraken geeft. Er is een oud verhaal van twee mannen in een Romeinse kerker met hun voeten in het blok, die zo blij waren dat ze midden in de nacht zaten te zingen – en niet zachtjes, maar zo dat de hele gevangenis kon meegenieten. En dat terwijl ze een paar uur tevoren gegeseld waren en op valse gronden gevangengezet – stellig zonder geestverruimend drankje.

Het gekke is dat zulke dingen, net als in de Romeinse tijd (er zijn uit die eeuwen veel meer dergelijke verhalen bekend), nog steeds gebeuren.

In de twintigste eeuw, waarin de Roemeense predikant Richard Wurmbrand vertelde over de vreugde die hij en medegevangen kenden in de gevangenis onder het communistische bewind. In de eenentwintigste eeuw, waarin een Nederlandse predikant (i.v.m. met privacy kan ik geen detailinfo verstrekken) onverwacht veel tegenstand kreeg vanuit zijn gemeente, waardoor hij er psychisch aan onderdoor ging, maar desondanks achteraf kan vertellen nooit zo'n diepe vreugde te hebben gekend als in die tijd. Zo zijn er meer voorbeelden – en niet alleen van predikanten –, al zijn ze schaars, want het heeft iets bovenmenselijks.

Er kan dus vreugde bestaan terwijl alle redenen ervoor ontbreken of in ieder geval lijken te ontbreken. Ik vind dat een fascinerend verschijnsel. Je zult er een pittige kluif aan hebben het psychologisch te verklaren; misschien komt een godsdienstpsycholoog er in de buurt, maar dan nog blijft er – schrijf ik intuïtief, ik ben geen godsdienstpsycholoog – iets geheimzinnig onverklaarbaars. Eigenlijk vermoed ik dat de verklaring voor het raadsel – en daarmee (althans een deel van) het geheim van vreugde zonder uitwendige aanleiding – verband houdt met de Nederlandse versie (Vreugde, vreugde, louter vreugde) van Schillers Ode an die Freude, en met dit nummer.