Schoonheid in muziek

Muzikaliteit is één van die kenmerken die de mens onderscheiden van dieren. Muziek veraangenaamt het menselijk bestaan.
Naarmate een samenleving zich ontwikkelt van primitief naar beschaafd krijgen ook kunstuitingen meer gelegenheid zich te ontplooien. Zo ook de muziek. Vanuit eenvoudige, primitieve, onharmonische vormen ontwikkelde de muziek zich tot buitengewoon ingewikkeld en harmonisch ten tijde van het hoogtepunt van de Avondlandse Cultuur, tussen Renaissance en Romantiek.

Muziek werkte heilzaam, zo illustreert Henryk Sienkiewicz in zijn al eerder aangehaalde roman Quo vadis? met het voorbeeld van keizer Nero –

,,… De mensen weten niet hoeveel goedheid in dit hart van mij verborgen ligt en welke schatten zich daarin openbaren, als de muziek de toegang ertoe ontsluit.”
Petronius twijfelde er helemaal niet aan of Nero sprak de volledige waarheid. Ook hij was ervan overtuigd dat de muziek meer edele gewaarwordingen in zijn ziel zou kunnen wakker roepen, die nu onder bergen van zelfzucht, verdorvenheid en misdaad werden verstikt.
Veelzeggend is ook het voorbeeld van de jeugdige David die met zijn citer bij koning Sja’ul geroepen wordt om hem op te beuren als hij door een sombere geest wordt gekweld

(I Samuël 16:23).

Een belangrijk aspect van goede muziek is schoonheid. Het kan dan gaan om verschillende aspecten van de muziek, zoals harmonie, instrumentkeuze en zeker ook de melodielijn. Met name in de Barok (17^e eeuw) en het Classisisme (18^e eeuw) werd er gestreefd naar zo groot mogelijke schoonheid. In de Romantiek – waarin het einde van de hoogstaande cultuur zich aftekent en de mens volgens Spengler nog één keer achteromkijkt en treurt om zijn verdwijnende jeugd – stonden harmonie en oorspronkelijkheid centraal. Vooral Barok-componisten (zoals Albinoni, Vivaldi, Bach en Händel) waren van mening dat er zoiets bestond als absolute schoonheid. Maar ook in het werk van een groot componist als Beethoven speelt schoonheid een belangrijke rol. Luister maar eens naar zijn vioolconcert.

Eén van de grootste tekortkomingen van onze tijd is dat schoonheid verdwijnt uit de muziek – degeneratie allerwegen. Desondanks zijn er natuurlijk nog wel mooie tegenvoorbeelden: de zuivere schoonheid van de Altan-versie van Moll Dubh a' Ghleanna, de ontroerende eenvoud van Enya's Paint the Sky with Stars, de bevrijdende harmonie van het Friese Fûgels of het Vlaamse Vrij als een vogel of de geniale compositie van Michelle Tumes' Gypsy Heart, om er enkele te noemen. En dan is er nog de schoonheid van liedteksten; één voorbeeld: Mijn vlakke land van Jaques Brel; maar daarmee komen we al snel op het gebied van dichtkunst en dat valt buiten dit bestek.

Met het besprokene in gedachten is het vanzelfsprekend dat in de hemel geen muziek van Doghouse Gallows, Lady Gaga of – ondanks de naam – Saving Grace zal klinken. Jawel, ook ikzelf ben wel eens in de stemming voor een ruig nummer van Rammstein, maar dat zijn niet mijn beste ogenblikken.