Tweetaligheid en dialect (2)

Het belang van dialect

Het gevolg van het feit dat een dialect, zoals we vorige week zaken, taalkundig niet onderdoet voor een taal is dat dialect niet remmend werkt op de taalontwikkeling van een kind, zoals nogal eens wordt gedacht, maar die juist bevordert; als het maar al heel jong het onderscheid tussen die twee leert.

Het misverstand wordt vermoedelijk veroorzaakt doordat ouders van dialectsprekende kinderen, zeker in gebieden waar het dialect bedreigd wordt zoals in de Gelderse Vallei, in de meeste gevallen minder hoog opgeleid zijn en meer praktisch werk doen dan kinderen van ouders die het dialect – wellicht omdat ze het "te min" vinden – hebben verleerd, en dus veelal minder ‘talig’ zijn. Maar hardwerkende bouwvakker of boer, geef je kinderen de kans om de ‘rijkeluiskinderen’ op taalgebied te evenaren door hen hun dialect grondig in te prenten, en later zo snel mogelijk meer talen te laten leren.

Dus Barrevelder, Lunteraon, Sjaarpezeêler, Renswouwenaor, Bunschoôter, Zwaartebroeker, Eêreveêner, Kotiker, Koôtjebroeker, Niekaarker, Gaardereên, Otterloër, Harskaamper of wat je ok bin: leer joe kiender Veêluws! Wie naost Hollaands z’n Veêluws kent het meer reejen um groôts te wezen op z’n taolenkennis as êên die niks as Hollaands kan, wat veur baon of z’n ouwers ok hên.

Bovendien is het behouden van streektaal niet alleen voor de taalontwikkeling van belang. Er zijn nog twee andere, minstens even belangrijke en met elkaar samenhangende, overwegingen.

Ten eerste is het dialect één van de cultuurdragers van een streek, naast bijvoorbeeld streekproducten, historische landschapskenmerken – denk bijvoorbeeld aan de aan- of afwezigheid van houtwallen en het verkavelingspatroon – en (boerderij)bouwstijlen.

In een tijd van globalisering en verstedelijking wordt het streekeigene dat er nog over is steeds belangrijker. Maar terwijl streekproducten in steeds meer winkels een plaats krijgen verliezen de streektalen terrein.

Ten tweede is het voor jongeren van deze tijd van groot belang een eigen identiteit te ontwikkelen. Vroeger gebeurde dat bijna automatisch: je was deel van een dorpsgemeenschap en je ging zodra je van de lagere school af kwam aan het werk en stichtte een gezin, net zoals iedereen. Identiteitscrises kwamen nauwelijks voor, want je identiteit was bepaald door woonplaats en geschiedenis. Vandaag de dag zit de maatschappij veel ingewikkelder in elkaar, zijn gemeenschappen – áls ze nog bestaan – veel minder hecht en worden jongeren aangemoedigd een eigen identiteit te zoeken. Maar dat laatste blijkt moeilijk, met als gevolg een nieuw soort kuddegedrag.

Door de invloed van massamedia dreigen hedendaagse jongeren losgeslagen te worden van hun wortels en stuurloos rond te tollen op de woelige zee van een rusteloze cultuur. Wat pubers nodig hebben is een ijkpunt, een houvast voor het ontwikkelen van een eigen identiteit als volwassene. De oplossing is niet het na-apen van populaire figuren als pop- en filmsterren en het overnemen van (Rand)stadse modeverschijnselen, maar het weer ontdekken van je wortels.

Dus, jongere wiens ouders geboren en getogen zijn in een Veluws dorp of het platteland van de Gelderse Vallei of in welke andere prachtige streek in Nederland dan ook: verdiep je in de unieke kenmerken van je geboortestreek, met zijn natuur en boerenland, zijn streekproducten en volksverhalen, plaatselijke gebruiken én dialect. Ga dat weer beschouwen als onmisbaar onderdeel van je eigen identiteit en wees er trots op te midden van kleurloze leeftijdsgenoten, en ik voorspel je: je zul winnen aan geestkracht en zelfvertrouwen.

Hoe moet je je kinderen dan tweetalig opvoeden? Dat kan op twee manieren. De eerste is dat, zeg, de moeder altijd dialect met hem spreekt en de vader Nederlands. De andere is om ze aanvankelijk alleen het dialect aan te leren en zodra ze in contact komen met leeftijdsgenootjes en naar een school gaan waar het dialect niet langer gangbaar is, in te zetten op het Nederlands. Dat moet wel zo vroeg mogelijk gebeuren, maar het gevaar van de eerste methode is in een streek waar het dialect onder druk staat dat wanneer het kind op school alleen Standaardnederlands hoort en thuis ook deels, het dialect wordt weggedrukt. Kortom: voor Tukkers, Zeeuwen, Brabanders en Limburgers – en Vlamingen wellicht, maar daar weet ik te weinig van – verdient mijns inziens methode 1 aanbeveling, voor Veluwenaren, Drenten, West-Friezen en Alblasserwaarders methode 2.

Ik kan nauwelijks genoeg benadrukken hoe belangrijk het is het Nederlands grondig te beheersen. Maar bijna even belangrijk is het om daarnaast een dialect te spreken, zowel om taalkundige als om psychologische en culturele redenen. Buitenlandse talen kunnen later nog wel worden aangeleerd – hoe meer hoe beter.