Voorspelbare kerken

De vele Nederlandse kerkelijke groeperingen zijn bijzonder voorspelbaar. Dat zeg ik niet om voeding te geven aan gefrustreerde ex-kerkgangers en sceptische buitenstaanders, want voor hen is deze bijdrage niet bedoeld; deze week namelijk een stukje dat alleen boeiend is voor mensen die op z'n minst één kerkgenootschap van nabij kennen.

Vertel mij hoe lang je preek duurt en wat er gezongen wordt (en hoeveel mensen er in de kerk zitten), dan voorspel ik wat het hoofdthema van je preken is, hoeveel mensen er aan het Avondmaal deelnemen, hoeveel mannen een spijkerbroek en hoeveel vrouwen een rok/ jurk en indien van toepassing een hoofdbedekking dragen, hoe luid er gepraat wordt voordat de dienst begint, welke bijbelvertaling er gebruikt wordt en hoe de muziek wordt vormgegeven.

Onwaarschijnlijk? Nee, ga zelf maar eens op ontdekkingstocht en je zul merken dat ik gelijk heb. Zo'n ontdekkingstocht is trouwens altijd verrijkend, al kan de voorspelbaarheid waar we het nu over hebben mij wel eens frustreren. Want stel dat ik kerk zoek waar de preek hooguit een kwartier duurt, maar waar het wel vooral gaat over de ellendige toestand van de natuurlijke mens – zo'n kerk bestaat niet. Of ik wil graag opwekkingsliederen zingen, maar dan wel in een gemeente met mooie meisjes met rok en baret – dat blijkt (voor zover ik weet) evenmin te bestaan. Of ik zoek een gemeente waarvan de helft aan het Avondmaal deelneemt en waar uit het Liedboek gezongen wordt – kan niet. Of een preek van 50 minuten en ritmisch psalmgezang – een onmogelijke verbinding. Raar, maar waar.

Het zit namelijk zo. Je kun alle protestantse kerkelijke groeperingen (een enkele uitzondering daargelaten) rangschikken naar vrolijkheid van de boodschap. Zet je dit in een grafiek uit, dan zie je dat als de boodschap vrolijker wordt, de preekduur afneemt en het percentage rokken en hoeden eveneens. Het aantal avondmaalgangers neemt toe. Ook het tempo waarin de psalmen gezongen worden neemt toe, ze worden ritmisch, er komen meer gezangen bij, en uiteindelijk blijven er alleen hetzij liedboekgezangen (in kerken met kinderdoop), hetzij opwekkingsliederen (in gemeenten met geloofsdoop) over. Bij de mannen worden pakken vervangen door spijkerbroeken. Er worden minder (en al snel geen) rollen snoep rondgedeeld tijdens de preek, er wordt steeds drukker gepraat voor en na (en tijdens) de dienst. De kernboodschap van de preek verandert – in de termen van de Heidelbergse Catechismus – van Ellende naar Verlossing naar Dankbaarheid en uiteindelijk is ook van de laatste niet veel meer over en zit je bij de vrijzinnigheid.

Eigenlijk zou je het voor je moeten zien; wie er belangstelling voor heeft kan ik het schema toesturen. De strekking is echter duidelijk: elke gradatie tussen links en rechts is mogelijk, maar de combinatie van kenmerken ligt vast. Helaas, voor degene die de noodzaak van dit-hoort-bij-zus, dat-hoort-bij-zo niet inziet (bijvoorbeeld doordat hij het niet in de Bijbel terugvindt).

Als mensen om één of twee dingen van kerk veranderen (daarbij zie je trouwens vrijwel uitsluitend een beweging van rechts naar links) nemen ze alle andere bij hun nieuwe gemeente behorende kenmerken automatisch over. Het probleem is, opnieuw, dat maar weinig mensen zelfstandig nadenken.