maandag 27 januari 2014

Is schoonheid subjectief? (II)

Esthetisch gevoel en het belang van schoonheid

In het stukje van vorige week ging het steeds over schoonheidsgevoel. Is het dan toch een kwestie van gevoel in plaats van van harde maatstaven? Deels; en dat komt voor een deel door gebrek aan kennis van die maatstaven. Vergelijk het met taalgevoel. Heel wat taalfouten (van bijvoorbeeld een buitenlander) in jouw moedertaal zie je door taalgevoel, zonder precies te kunnen beredeneren waarom het fout is. Zelf kan ik op basis van taalgevoel bijvoorbeeld feilloos aangeven wanneer je "zichzelf" moet gebruiken en wanneer "hemzelf", hoewel ik geen idee heb van de regels daarover. Desondanks blijft het ervaren van schoonheid zuiver gevoel.
Ik hoor iemand denken: nu sluit dat buitenbeentje dat hamert op het belang je te onderscheiden van de massa zich toch aan bij de mening van de massa, het schoonheidsgevoel van de mensheid. Klopt. Hier zit mijns inziens namelijk de belangrijkste uitzondering op de 'regel' van Nicolas Chamfort "Men kan ervan opaan dat alle eeuwenoude overtuigingen, alle gevestigde meningen, dwaasheid zijn, juist omdat ze door de grote massa werden aanvaard": vele eeuwenoude, massale overtuigingen zijn een uitdrukking van de natuurorde (vergelijk de "ideeënwereld" van Plato) en dus is juist verwerping daarvan dwaasheid. (Desgewenst kan ik daar nog eens een bijdrage aan wijden.)

Een sarabande of een Wit-Russische volksdans ís mooier dan een dansje in de discotheek. Wie het daar niet mee eens is heeft een andere definitie van "mooi" dan "vol schoonheid".
Kortom, er bestaat universele en dus objectieve schoonheid. Zo besluit ook een wijsgeer als Kant, die als maatstaf ter beoordeling noemt dat een object doelmatig moet zijn, dat wil zeggen: de onderdelen moeten kloppen, in harmonie zijn. Er zouden wel meer aspecten te noemen zijn, bijvoorbeeld: afwijken van het gewone (dat maakt sneeuw voor ons mooi), maar geen uitersten (een volslanke vrouw is mooier dan een moddervet of graatmager exemplaar). Vaak is het een combinatie van kenmerken dat bepaalt in hoeverre iets mooi is.
Doordat er objectieve schoonheid bestaat heb ik afgelopen lente kunnen schrijven hoe belangrijk die is. Nog een paar voorbeelden en gedachten als vervolg daarop.
"Alleen schoonheid kan de wereld redden" schreef Fjodor Dostojevski. De schoonheid die de Orthodoxe dorpskerk bood bracht het leven van de arme plattelandsbevolking op een hoger plan. Dostojevski had het geluk niet meer te hoeven meemaken hoe het communisme de kerk verving door de kloeb, een betonnen doos waarin vooral propagandatoespraken werden afgestoken. Het volk raakte afgestompt en verloor zijn levenslust. De oude volksdansen, een belangrijk element in de dorpsgemeenschap, werden onderdrukt en de alternatieven vonden nauwelijks ingang. (Ook het verdwijnen van het geloof droeg bij aan de afstomping; de Russische schrijver Astafjev vertelt: "… veel geboden volgens welke onze voorouders leefden hebben we simpelweg afgeschaft (…) maar ongeloof heeft in veel gevallen geleid tot verlies van de nationale waardigheid en maakt dat we ons nu in bochten wringen en via luidsprekers schreeuwen en soms de duivel moge weten wat naäpen.")
Romanschrijfster Marlo Schalesky besluit een dialoog tussen een klein meisje en haar moeder als volgt:
(…) Ze voelde aan een stukje kant. ‘Iedereen is mooi in deze jurk.’
Nora keek op naar haar dochter. ‘Kleren maken niet de man, Ellie Jean. Wat de mensen ook denken. Soms zien ze alleen de buitenkant. Soms zien ze de waarheid pas onder ogen als die mooi is ingepakt.’
Een mooie toespraak leidt de aandacht niet af van de boodschap, maar laat die des te dieper doordringen. De schoonheid van de natuur spoort je ertoe aan de gezonde buitenlucht op te zoeken. Schoonheid maakt het leven draaglijk (pessimist), geeft het leven Schwung (optimist).

Hoe zou in de hemel iedereen met volle teugen kunnen genieten zonder objectieve schoonheid? Of zou van iedereen die straks op de nieuwe aarde mag leven vooraf het schoonheidsgevoel aangepast worden aan het landschap daar ter plaatse? De vraag stellen is haar beantwoorden. Dat kan niet de bedoeling van de schepping zijn. Er moet een ingeprogrammeerd universeel schoonheidsgevoel bestaan, bij sommigen nog werkzaam, bij velen bedolven onder dikke modderlagen, sluimerend.


Tot zover deze vrij uitgebreide behandeling van een mooi onderwerp. Mocht je het er toch niet mee eens zijn, of er meer over willen zeggen of horen, reageer dan gerust.


Geen opmerkingen:

Een reactie posten