dinsdag 22 september 2015

De kracht van het Nederlands

Laatst kwam ik in Lunteren, waar ik moest wachten voor de spoorwegovergang. Opeens klonk het gebruikelijke gerinkel zwakker, leek uit te doven, maar leefde toch weer op. Wat was er aan de hand? Schijnbaar waren de spoorwegovergangrinkelbellenbatterijen bijna op. Dat is althans de kortst mogelijke verklaring; je kun er natuurlijk voor kiezen om hetzelfde te zeggen met meer woorden ("Het leek erop dat de batterijen van de rinkelende bellen bij de overgang over de spoorweg bijna leeg waren"), maar dat is in onze gehaaste tijd niet altijd wenselijk. Een taal als het Engels ontkomt er niet aan; die bezit mede dankzij het Frans een groter aantal woorden dan het Nederlands en heeft zo vele uitdrukkingsmogelijkheden, maar in tegenstelling tot het Nederlands en het Duits heeft zij nauwelijks de mogelijkheid om woordsamenstellingen te maken. In veel gevallen wordt een samengesteld begrip geschreven als losse woorden, wat de leesbaarheid misschien vergroot, maar de duidelijkheid bepaald niet. Om een voorbeeld te noemen: wie is in "a big animal hunter" groot – het dier of de jager? Of is hier bedoeld dat de jager zelf een dier is? Daar kom je niet uit zonder een verhaal eromheen te lezen, wat bij bijvoorbeeld een fotobijschrift niet altijd mogelijk is. Daarom is het zo dom dat vandaag de dag ook in het Nederlands (door mensen met minder taalgevoel) steeds vaker samenstellingen los geschreven worden, met de gekste dingen tot gevolg – daar wil ik volgende week wat krasse voorbeelden van laten zien.

Maar onze taal heeft dus de mogelijkheid om lange samenstellingen te maken, feitelijk tot in het oneindige. De meeste, en vooral de langere, worden weinig gebruikt, vaak maar één keer. Zodoende zul je niet veel lange woorden in een woordenboek tegenkomen; zo is het langste lemma in de dertiende druk van Van Dale "onderzeebootbestrijdingsvliegtuig". Desondanks verschijnen in de media soms langere woorden, zoals "kindercarnavalsoptochtvoorbereidingswerkzaamhedendrukte". In de chemie behoren lange woorden zelfs tot het jargon; zo bestaat er een stof met de naam "N-ethyl-8-hydroxytetrahydrochropheenhydrochloride".

Overigens hoeft het maken van uitgebreide samenstellingen niet altijd een wetenschappelijke noodzaak te bezitten of een verkortingsdoel te beogen; zo noemt Battus (Opperlans) een "apotheker" liever een "gezondheidsherstellingsmiddelensamenvoegingskundige".
Bovendien is het niet uitgesloten dat er af en toe riviererwtenmosselzaadinvanginstallatiespecialistenopleidingsinstituutstoelatingseisenprogramma­makerskantoorinrichtingsspeciaal­zaak­medewerkerscursusvoorbereidingswerkzaamheden plaatsvinden. Als het niet gebeurd is kan het nog gebeuren.

De woordensamenstellingsmogelijkheid is de kracht van het Nederlands. Tot nut of tot vermaak. Of beide. Zo kan een nepnepparterrestaalplaatserretrappenpen nodig zijn om heen en weer gaan op de betreffende trap mogelijk te maken, en kun je op één van de beroemde tentententoonstellingen der Hottentotten soms hottentottensoldatententententoonstellingstentententoonstellingstenten aantreffen.


Geen opmerkingen:

Een reactie posten